'ءَ' رد کارمرز بیگا انت۔ ولید گربنی

[Waleed Garboni]

'ءَ' رد کارمرز بیگا انت۔ ولید گربنی

چــنــدی کسان ءَ په بچکندگ و نیم چمی و ناز
چــنــدی کسان ءَ په بـُروان ءِ کمان شنگینته –عطا شاد?

خدامرزی عطا شادءِ شعرے ماں پھرہ بلاگا شنگ بیتگ۔ إے شعرءِ یک بیتے کہ برزا داتگ، لایق دلگوش إنت۔
بلوچی زبانءِ راھبندا إیشیءِ تھا 'ءَ' دیگ رد إنت۔ پرچاکہ وھدے گال جمع بیت، گڈا واھُندی ( پوزیسیو)ءِ 'ءَ' دیگ نہ بیت۔ جمعیں گال آئیا وارت۔ ألبت واحد گالا دیگ بیت۔

ھنچوشکہ:
واحد- چکءَ کتاب وانت۔ مردکوءَ ماشین أڈ کرت۔ جنیں آدمءَ پس دوشت۔
جمع- چکاں کتاب وانت۔ مردماں ماشین أد کرت۔ جنیں آدماں پس دوشت۔

باز کس ھمے ردا رد ور أنت۔ خاص رخشانی گالوارا گپ جنوک رد ور أنت۔ یا ھما کہ فارسی إش باز ونتگ و آوانءِ گالوارا فارسی باز کئیت۔

واحد بندیگ کہ بلوچیءِ شونکار إنت ھم ھمے پڑا مانگشیتگ۔ آئیا یک مثالے دات کہ أنگت من ترانگا کپاں، حیران بیاں۔ وھدے کہ بلوچستان ٹی ویءِ مراگشےءَ 'ءَ' ءِ کارمرزیءِ باروا ما گپا إتیں و من ھمے لیکہ درشان کت کہ ما إیشیا سر وت ھر جاگہ کارمرز مہ کنیں، گڈا گشت ئی کہ أگر کارمرز مہ بیت، بازیں گال بے تام بی أنت۔ آئیا 'نان'ءِ مثال دات و گشت ئی "أگر ما بہ نبیسیں 'نانانا' (نانءِ جمع) بد وڑ بیت۔ ألبت أگر بہ نبیسیں 'نانانءَ' بیار شر إنت۔
راستی إیش إنت که بلوچیءَ 'نانانا' گال کارمرز نہ بیت۔ 'ناناں' کہ جمع گالے إنت؛ 'ءَ' وارت۔ پمیشا 'ناناں بیار' گالردا سرجم کنت۔


بلوچی میزران بات.
ولید گربنی

[yahya. याहया]

mani dast a Balochi navesag boowaga na ent bale man lahtye gap kanag lota N
gap esh ent keh, Balochi yak parahyn zoban e Balochi baaz tarza navsag o goshag beet.hanch keh
واحدchokk a ketab want.dohmi واحد.chokk a raa ketab want.
awwalee gap a  (Hamza ) kaar bandag beeyaga ent ,o dohmee gap a (Raa o Hamza )har do 2 kaarmord boowagay ant.
جمعchokkaN ketab want.dohmi جمعchokkaN naN ketab want.awwlee gap a chokkaN ketab want  Hamza) kaar bandag beeyaga na ent  ,bale dohomee  gap a (naN)kaarmord boowaga ent.
واحدnan a  beyar .nan a raa beyar .
جمعnanaN beyar.جمعnanaN naN beyar.Hancho ey gap hoN borzee gap e waRa ent .Waja Sayad dhahoor(zahoor)shah a goshtag keh (Hamza e sara zabar) pa Urdu e  (kaa kee ke ko ne )e wasta karmord beet .bale man wat gendagayaN keh (sayad)cha wati gap e bar aks(  aa )bezaN (Hamza e sara zabar)a raa (alef) e jaha kaarmord kotage (goRa pamesh ka maa sargardan ent)Note(ey nebeshtaNke taha (N)pa noon ghonna e wasta ent )   

[Mazaar]

“نمیرانیں” واجہ ولید گَربُنی
دْروت ءُ دْرھبات ئے۔
گوں ھاوند ءَ دزبندی کناں کہ ترا چہ زانت ءَ سرّیچ بہ کنت۔                             {شالا ھنچوش بات}
سید گوْش اِیت کہ
      یک گالے ءِ نیل بومیں زِر ءَ بے وس اِنت سَسّا
      ھر  گالے   ءِ  گِشوار  ءَ  دگہ    دپترے  پکّار
ترا چوناھیگا دیر اِنت کہ اے ھبر ءِ دُمبل اِت داشتگ کہ بلوچی نبشتہ رھبندءِ تہ ءَ "ءَ" پہ دیم ءُ رَد کارمرد بَیگ ءَ اِنت، بلَے گوں اے گال ءِ رَد کارمرد بَیگ ءِ ھُشکیں ھبر ءَ ابید من ھچ وڑیں دلیلے نہ گِنداں کہ مارا نادَر بہ کنت ءُ ما تئی نبشتہ رھبند ءِ منّوگر بہ بیں۔ تھنا پہ "گُڑ" ءِ نام ءِ گِرَگ کسّی دپ شیرکِن نہ بیت۔
   "نام کٹّگ" ءِ ھوپ شُومیں نادْراھی یے  کہ  برے برے مردم ءِ چمّاں ھنچُش بے میم کنت کہ آ وتی پادانی دیما ھم میم نہ کنت۔ اے ھوپ ءَ مئے بازیں ندکار وتی ھرجان جتگ اَنت۔ اے پہ ما سکّیں دلپدرد ءُ بژنی ھبرے کہ تو  ھم چہ اے نادْراھی ءَ نہ رکّتگ ئے۔ ایشی ءِ تچکیں دَروَر ھمیش اِنت کہ تئی چکّاسکاری ءُ ایراد ھروھد گوں نامداریں لچّہ کار ءُ شاھزانتانی سَسّا ساچاں بَندوک اَنت۔ بہ زاں کہ پیسرا سید ھاشُمی ءُ نوں عطا شاد ءِ رَدی ءُ نِزوری تئی "ند" ءِ بْراہ اَنت۔
   سید ءُ عطا ءِ سسّاساچ ءُ نبشتانکانی ایرجَنَگ ءِ مستریں مُول نام کٹّگ اِنت۔ چی ءَ کہ لھتیں ندکارانی پوست ءِ تہ ءَ اے ھبر ءَ جاگہ کُتگ کہ "چہ نامدارانی بُرزیں نام ءِ برکت ءَ آیان ءَ ھم نامُکے رس اِیت۔" سید ءُ عطا ءِ ایرجَنَگ ءِ دومی سوَب ایش اِنت کہ تو اے ھبر ءَ شرّی ءَ سرپدئے کہ اگاں تو زندگینے ءِ سسّاساچانی سرا ایراد بہ گِرئے گُڑا ترا الّم پسّہ رس اِیت۔ پمیشکا تو وتی ندءِ دیم "گورستان" ءِ نیمگا ترّینتگ کہ تو سدّک ئے ترا چہ "گورِستان" ءَ ھچ وڑیں پسّہ نہ رَس اِیت، ءُ اے ڈول ءَ تئی کِرّا اے دلیل پشکپ اِیت کہ من "راستاں" ءُ سید ءُ عطا "رَد" اَنت کہ آ ھچ نہ گوْش اَنت۔ بلَے سید سکّیں دُورگِندیں مردے بُوتگ ءُ آئی زانتگ کہ "باجو" ءُ "چَنّو" ھمُک اَھد ءُ زمانَگ ءَ وَدی بنت پمیشکا چوش گوْشتگ ےً   کہ۔۔۔۔۔۔
      گُرّئے کہ تئی گَپسگءِ پسّو من نہ داتگ
      من کارواں سردار تو  گَپسوک  بہ گَپسار
تچک ءُ دل پھکیں چکّاسکاری ءَ ھر کس وش آتک کنت ءُ لبزانک ابید ایشی ءَ سرجم نہ اِنت بلَے ھنچائیں ایرادگیری ھجبر لبزانک ءِ بَھر نہ بُوتگ ءُ دیما ھم لبزانک ءِ تہ ءَ جاگہ کُت نہ کنت۔
   بُرزا کہ تو عطاءِ شئیر پہ دَروَر داتَگ، ایشی ءَ من ھجبر چکّاسکاری ءِ شاھیم ءَ سَنگ کُت نہ کناں چی ءَ کہ وھدے چکّاسکار شئیرے چکّاس اِیت گُڑا آئی نِزوریانی پدّر کنَگ ءِ ھمراھی ءَ آئرا گیشوار کنَگ ءِ جُھدءَ ھم کنت۔ تو اے شئیر پہ دَروَر پیش کُتَگ بلَے ایشی سرا تئی ھچ وَڑیں لیکہ دیما نیاتکگ داں کہ ما اے ھبر کنگ ءَ نادَر بہ بیں کہ تو راست ءُ پھک دلیں چکّاسکارےئے۔ اَلبت ما ایشی ءَ "بَدگِداری" ءِ تہ ءَ جاگہ دات کنیں پرچاکہ تو تھنا اے گوْشگءَ ئے کہ اے "رَد" اِنت بلَے پدّر نہ کُتَگ کہ "چوں" رَد اِنت۔
   تو اِدا اے گوْشگءَ ئے کہ وھدے نامگال باز {جمع} بیت گُڑا آئی دیما "ءَ" ءِ گال رَد اِنت۔ تئی گوْشگ ءِ مُول ایش اِنت کہ اگاں اے شئیر چوش بوتیں گُڑا اے راست اَت۔
      چندے کساں پہ بچکندگ ءُ نیم چمّی ءُ ناز
      چندے کساں پہ بُروان ءِ کماں  شنگینتگ
   من اے ھبر ءَ بژنیگ نیاں کہ تو عطاءِ زانت ایر جَتَگ بلکیں سد بژن اے ھبر اِنت کہ تو نبشتہ رھبندءِ سرا ھبر وَ  کن ئے بلَے بلوچی بُنرھبندءِ بابت ءَ تئی زانت کامل ءُ مُھکم نہ اِنت۔ ایشی ءِ مَستریں دَروَر شُمئے جِندءِ ھبر اَنت۔
   واجہ ولید گربُنی، تو اے پاگ ءَ وتی سرءَ مہ کن کہ نامگال وھدے باز بیت گُڑا آئی دیما "ءَ" کارمرز نہ بیت۔ اے جیڑہ سیدھاشُمی گِیشینتگ ءُ اے پاگ ھمائی سر ءَ اِنت۔ بلَے سید ءَ چوش ھجبر نہ گوْشتگ کہ کہ اگاں نامگال "باز" اِنت گُڑا "ءَ" ءِ کاربندگ رَد اِنت بلکیں آئی اے گوْشتگ کہ اگاں نامگال باز اِنت گُڑا "ءَ" ءِ کاربندگ زبان ءَ سُبکّ ءُ بدڈول کنت۔ پمیشکا وھدے کہ نامگال "باز" بیت باید اِنت کہ وت ءَ چریشی ءِ کاربندگءَ بہ رکّین ایں۔ بلَے شئیر ءُ لچّھاں پہ سَنگ ءُ رِد کنگ ءِ ھاترا ایشی نبشتہ کنَگ ھچ وڑیں تاوانے نیاراِیت۔
   ھنچوش کہ۔۔۔۔۔
"کُچکّان ءَ چہ بَلا اِنت کہ وکّگ ءَ بس نہ کن اَنت؟"
 اے رَد وَ نہ اِنت بلَے "کُچکّانءَ" زبان ءَ کمّے سُبک کنگ ءَ اِنت پمیشکا اگاں ما چوش نبشتہ بہ کنیں گُڑا زبان تامدارتِر بیت۔۔۔۔۔
"کُچکّاں چہ بَلا اِنت کہ وَکّگ ءَ بس نہ کن اَنت؟"
   نوں گوشدار کہ عطا ءَ چے گوْشتگ ءُ تو چے سَرپد بُوتگ ئے۔
      چندے کسان ءَ پہ بِچکندگ ءُ نیم چمّی ءُ ناز
      چندے کسان ءَ پہ بُروان ءِ کماں شنگینتگ
اگاں ما اِدا "ءَ" کارمرز مہ کنیں گُڑا اے شئیر ءِ مانا ءُ بِزانت سکّ بدل بیت ءُ گنتریں ردی ھمیش بیت وھدے  ما ایشی ءَ بے "ءَ" ءَ نبشتہ بہ کنیں۔ اے بندانی تہءَ "ءَ" کار ءِ "کنوک" بہ زاں کہ "سَبجکٹ" ءُ "کُتگین" بہ زاں کہ آبجِکٹ ءَگِیشینَگ ءَ اِنت کہ شِنگینوک کَے اِنت ءُ کَے شِنگتگ۔ اِدا "شنگینتگ" ءِ گال کارگال اِنت کہ ایشی کارجاوَر {پراسِس} "چندے کسانی" سرا اِنت بہ زاں کہ "چندے کس" کُتگیں" یا کہ آبجِکٹ اِنت ءُ کنوک یا کہ "سبجِکٹ" تو یا کہ "آ" اِنت بلَے اِدا چیر اِنت ءُ زاھِر نہ اِنت۔
   اگاں ما "چندے کسان" ءِ دیما "ءَ" ءَ دُور بہ کنیں گُڑا ایشی مانا ءَ بہ چار کہ چوں بَدَل بیت کہ “کنوک” بزاں کہ سبجکٹ ءُ کُتگیں بزاں کہ آبجکٹ یک دومی ءِ جاگہ ءَ گِر اَنت۔۔۔۔۔۔
      چندے کساں پہ بچکندگ ءُ نیم چمّی ءُ ناز
      چندے کساں پہ بُروان ءِ  کماں شنگینتگ
ابید "ءَ" ءَ "چندے کس" کنوک بہ زاں کہ سبجکٹ جوڑ بیت۔ اے بندانی تہ ءَ شنگینگ ءِ کارجاور {عمل} ءِ کنوک چندے کس اِنت۔
   وھدے کہ "ءَ" ءِ گال کنوک ءُ کُتگین ءَ گیشینگ ءَ اِنت گُڑا تئی اے ھبر بے بُن ءُ وسّاز گوْشگ بیت کہ عطا ءِ شئیر ءِ اے بند رَد اِنت۔ اِدا عطا رَد نہ اِنت  بلکیں ھما کہ ایشی ءَ  رَد گوْشگ ءَ اِنت آئی جِند ءِ سَر بلوچی بُنرھبند{گرامر} ءِ ھُورتکاریاں بِر نہ بِیت۔
   نوں من تئی اے ھبرءِ نیمگا کایاں کہ تو گوْش ئے "ءَ" رَد کارمرد بَیَگءَ اِنت۔
   اے جیڑہ ءِ سرا ھچ وڑیں گپّ ءُ تْرانے پشت نہ کپ اِیت چی ءَ کہ "ءَ" یکّ مَنّتَگیں گالے کہ ۱۹۵۳ ءَ کراچی ءَ یک مراگشے ءِ تہ ءَ بلوچی زبان ءِ آ وھد ءِ نامدارءُ شاھزانتیں بَلَدکاراں منّ اِتگ۔ ءُ پَدا ۱۹۵۵ءَ دگہ دیوانے ءِ تہ ءَ ھم منّگ بُوتگ کہ اے دیوان ءِ تہ ءَ چہ کوئٹہ ءُ کَلات ءِ دَمَگاں اتکگیں نامداریں زبانزانت ءُ ندکار ساڑی بُوتگ اَنت۔ وھدے کہ اے گال ءُ ایشی کارمرزگ ءِ جاگہ بلوچی زبان ءِ نامداریں شاھزانتاں منّ اِتگ گُڑا لھتیں مردُمانی ھنچائیں نہ منّگ ءُ ایشی کارمرزگ ءُ تَنچَگ، ءُ تھنا گوں لھتیں گالاں بندوک کنَگ ھچ وڑیں بُنے نہ دار اِیت۔
   بلَے پدا اوں من تئی باور ءِ اوتاگانی مُھکم کنَگ ءِ ھاترا ترا اے گوْشاں کہ اگاں ھاسیں نامگالانی دیما “ءَ” کار بہ بندایں گُڑا بلوچی زُبان چہ چُشیں گالاں سَرچکار اِنت کہ "ءَ" نہ جنَگ  آیانی مانا ءُ بِزانت ءَ ترّین اِیت ءُ وانوک ءَ گَنتریں گپچَلے ءَ چَگل دنت۔
   پہ دَرور من لھتیں گال جھل ءَ کارمرز کناں ءُ شُما وت بہ چار اِت کہ ایشانی مانا ابید "ءَ" ءَ چِینچو مانگیِش اِیت۔
1۔ آئیا منا گشت کہ پادا و سرا شود۔
2۔اے دیما بچار۔
3۔ گڑا ور۔
4۔ آ نیمگا بنند و بور۔
5۔ مارا مجن۔
      من تئی واھگانی پَدءَ اے بُرزا داتَگیں گالرِد سُرینوک ءُ "ءَ" ءَ ابید نبشتہ کُتگاں۔ اے سجّھیں گالرِداں  اگاں ما پہ “ءَ” ءُ ایدگہ سُرینوک مہ گیشین ایں گُڑا ایشانی ماناءَ چہ نبشتہ کنوک ءَ ابید دگہ کسّ گِیشینت نہ کنت۔
اے گالرِداں اگاں ما گوں "ءَ"  ءُ سُرینوک نبشتہ بہ کن ایں گُڑا ایشانی مانا ءُ بِزانت ھچ وڑیں وانوک ءَ نہ اَڑین اِیت۔
1۔ آئی ءَ من ءَ گْوشت کہ پادا ءُ سر ءَ بہ شود۔
چہ اے داتگیں درور ءَ اے ھبر پدّر بیت کہ “پادا” کارگال اِنت ءُ وت یک سرجمیں گالے کہ ایشی ءَ “ءَ” پکار نہ بیت۔ اگاں ما “پاد” ءِ دیما “ءَ” کارمرز بہ کنیں گُڑا “پاد” نامگالے ءِ ھساب ءَ زانَگ بیت۔ ھنچوش کہ “پاد ءَ بہ شود”۔ اِدا “پاد” بدن ءِ بھر ءِ مانا ءُ بِزانت ءَ کارمرز بیَگ ءَ اِنت۔
   اے تھنا لھتیں گال اَنت کہ من پہ دَروَر پیش کُتگاں۔ بلوچی زبان چہ چُشیں گالاں پُرّ ءُ سرچکار اِنت کہ اگاں آ گوں “ا” ءُ  “ءَ” ءَ گِیشینَگ مہ بنت گُڑا مردم ءَ سکّ اڑین اَنت۔ بُرزا داتگیں گالانی گُڈّی آب گوں تئی شون داتَگیں “ی” ءُ “ے” ءِ گالاں ھچ وڑیں سیادی نہ کن اَنت کہ تو گوْش ئے تھنا ھاسیں نامگال ءُ دگہ ھما گالاں چہ  پَد “ءَ” کارمرز بہ کنیں کہ آیانی گُڈّی آب “ی” ءُ “ے” بہ بنت۔
   مارا تئی سر ءُ سوج ءُ رھشونی سر ءُ چمّان اَنت بلَے اگاں ما تئی سوجانی پد ءَ بہ روایں گُڑا اِدا اے جُست سر کشّ اِیت کہ “مار، دیم، گُڑ، نیمگ ءُ پاد” ءِ گالانی گُڈّی آب “ی” ءُ “ے” نہ اَنت ءُ اے ھاسیں نامگال ھم نہ اَنت کہ تئی داتَگیں دلیلاں کوپگ بہ دےً اَنت ءُ کسے تئی شون داتَگیں نبشتہ رھبند ءِ منّوگِر بہ بیت۔ اے ھبر پدّر کن اَنت کہ تئی داتگیں دلیل سکّ نِزور ءُ لاگر اَنت کہ کسانیں ایروپے ایشان ءَ بال دنت ءُ بارت۔
   نوں منی سوج ایش اِنت کہ بے بُنیں اڑ ءِ پاد کنگ زبان ءَ گِھتری ءُ گھبُودی ءِ نیمگا نہ بارت دانکہ ما گوں پھکیں دِل مہ نِندایں ءُ اے بابت ءَ پِگر مہ کنیں۔ اگاں من ءُ توبہ نندایں ءُ وتی نِکاناں جِتا بہ کنیں گُڑا زبان ءُ لبزانک ءِ آسَر گاری بیت۔(شالا چوش مہ بات)
   پمیشکا من ترا گوں دزبندی کناں کہ وتی اے وسّاز ءُ لاگریں نبشتہ رھبند ءَ یلہ بہ کن ءُ نمیرانیں سید ءِ شون داتَگیں رھبند ءِ سرا کار بہ کن ۔ گُڑا اے نام وت مردم ءَ رس اِیت۔ پہ اے نام ءِ ھاترا وتی نِکان ءَ جِتا مہ کن کہ اے ھبر ءَ تو وت سرپد ئے کہ “یکّے ءِ پَتّر ءَ گوْات بارت”۔
   من نہ گوْشاں کہ سید ءِ گِیشینتگیں نبشتہ رھبند سد در سد تچک اِنت بلَے اے ھبرءَ من سدّکاں کہ نَوَد ءُ پنچ در سد تچک اِنت۔ ءُ اے کسانیں اَڑ کہ ھست اَنت اے پہ ھورنِندگ ءُ یکّے دومی ءِ ھبرانی گوشدارگ ءُ منّگ گیشوار بنت نہ کہ پہ اے وڑ کہ ھر کس وتی سازتگیں رھبندے جوڑ بہ کنت ءُ آیوکیں پدریچ ءَ گَنتریں گپچلے ءَ چگل بہ دنت۔
      یکّیں لیکہ زُبان ءِ  بکش اِیت  بْراہ
      یک ھساب لِکوَڑ ءَ کنگ لوٹ اِیت    (منزور بسمل)
   اگاں تئی نبشتہ رھبند ھمیش اِنت کہ تو اِدا نبشتہ کنگ ءَ ئے گُڑا من اے ھبر ءِ گوْشگ ءَ چَکّ ءُ پد نہ باں کہ تئی رھبند ءِ تہ ءَ ردی گیش ءُ جْوانی کمّ اَنت۔ اے ھبر بہ گِند ئے کمّے تھل بہ بیت بلَے اے ھم تھلیں راستی یے کہ راست تَھل اِنت۔
      راستیں ھبر  وَ  کس نہ سگّ اِیت  اے  موسم ءَ
      شاھِر بہ گِند ئے روچے مُناپِک گوْشگ بہ بنت
   تئی بنشتہ رھبند ءِ تہ ءَ مستریں ردی ءُ نزوری  وَ  ھمیش اِنت کہ تو بلوچی زبان ءِ ڈولیں شاھِگان ءُ چہ گنج ءُ گوھریں گالاں سرّیچیں زبانے ابید سرینوکاں نبشتہ کن ئے۔ اگاں بلوچی ءِ ڈولیں زبانے ابید سرینوکاں نبشتہ کنَگ بہ بِیت گُڑا وانوک ھنچُشیں کورچاتے ءَ کپ اَنت چہ اودا دَر آیگ ءِ دْرھیں راہ ءُ دَر بند اَنت۔
   تئی سُرینوک تھنا گوں “ا” ءِ آب ءَ بندوک اِنت، ءُ آ ھم تچکیں سرینوکے نہ اِنت۔ تو “ا” ءِ جھلی ءُ بُرزی توارانی کشّگ ءِ ھاترا “ء” کارمرز کن ئے کہ سکّ رَد اِنت۔ چہ تئی رھبند ءَ اے ھبر زاھِر اِنت کہ سُرینوک تھنا “ا” ءِ آب ءَ گوں کارمرز بیت  ءُ آ دگہ آب چہ سُرینوک ءَ زِبھر اَنت۔ اگاں تئی رھبند ھمیش اِنت گُڑا بیا ءُ اے گالانی توار ءَ بہ گِیشین۔
“سست، ھشت، سند، جنگ، چنگ، دشت، شیر، کٹّ، کٹّگ، گرّ، پشت، جکّگ”
   بلوچی زبان چہ چُشیں گالاں سرّیچ اِنت کہ ابید سُرینوک ءَ گوں شاھزانتاں ھم رَد وانَگ بنت۔ گُڑا چہ اے ھبر ءَ پدّر اِنت کہ بلوچی زبان ءِ نبشتہ رھبند چہ سُرینوکاں ابید ناسرجم اِنت۔
   اگاں ما تئی سازِتگیں “ء” ءَ سُرینوکانی جاہ ءَ کار بہ بند ایں گُڑا ھما آب کہ گالانی نیامجی ءَ اَنت آیانی بُرز ءُ جَھل ءَ ھم “ء” ءَ کار بہ بند ایں۔ وھدے کہ ما “ء” ءَ  گالانی نیامجی ءَ نبشتہ بہ کن ایں گُڑا “ء” وت یک آبے جوڑ بیت ءُ گال ءَ ھنچوش بد ڈول ءُ لیگار کنت کہ ھچ وڑیں کوّاس ءُ زانتکار ایشی توار ءَ گیشینت نہ کن اَنت۔ چہ اے ھبر ءَ ھمیش پدّر بیت کہ “ء” سُرینوکے نہ اِنت ءُ تو ایشی ءَ رد کارمرز کنگ ءَ ئے۔
   دومی مستریں ردی کہ من تئی رھبندءِ تہ ءَ دلگوش کُتگ آ ایش اِنت کہ تو بازیں جِتا تواریں گالاں گوں یکّیں آب ءَ کشّ ئے۔ “چندے” ءُ “واھُندی” دو ھنچُشیں گال اَنت کہ ایشانی توار جِتا ءُ گِیشتگ اَنت بلَے تو وتی نبشتانک ءِ تہ ءَ “چندی” نبشتہ کُتگ کہ ایشی توار چو اے لبزانی ڈول ءَ اِنت۔(مندی، رندی، زِندی)
   ءُ دیمتِرا تو پہ درور اے ھبر نبشتہ کُتگ۔ “جنیں آدم ءَ پس دوشت۔”
اے درور ءِ تہ ءَ تو وت وتی ھبراں رد کنگ ءَ ئے۔ تو گوْش ئے کہ “ءَ” رد کارمرد بَیَگ ءَ اِنت بلَے تو وت نبشتہ کُتگ “جنیں آدم ءَ”۔ اِدا “جنیں آدم” ھاسیں نامگالے نہ اِنت ءُ نہ کہ ایشی گُڈّی آب “ی” ، “ے” ءُ “ا”  اِنت کہ تو اِدا “ءَ” ءِ جنَگ ءَ نادَر بُوتگ ئے۔ اگاں تو اے گوْش ئے کہ “ءَ” رَد ءُ بے سَر کاربندگ بَیَگ ءَ اِنت گُڑا اِدا “جنیں آدم” ءُ “ءَ” ءِ چونیں مِھرے؟
   گوں ”جنیں آدم” ءَ “ءَ” ءِ کاربندگ ھمے راستی ءَ پدّر کنت کہ ما ستَر “ءَ” ءَ چگل بہ دئیں بلَے اے گوں بلوچی رھبندءَ ھنچوش پادار اِنت کہ اے مارا وت یلہ نہ دَنت۔
   ھمے درورءِ تہ ءَ تو نبشتہ کُتگ “دوشت”۔ اے گال “دُشت” اِنت کہ تو گیشیں “و” ےً داتگ ءُ دْراج کَشّ کُتگ کہ پھک رَد ءُ بد ڈول اِنت۔ “دوشت، اوشت، پْروشت، بوشت ھمتواریں گال اَنت۔ دُشت ءِ ھمتواریں گال “کُشت، مُشت، پْرشت۔ شُشت، دْرشت اَنت۔
   دگہ جاھے ھم تو وت وتی نبشتہ رھببندءَ رَد کنگ ءَ ئے۔ تو نبشتہ کُتگ “آئیا نان ءِ مثال دات”۔ اِدا “آئیا” ءِ گال تئی سازتگیں “ء” کہ تو پہ سُرینوکاں کارمرزےً  کن ئے ایشی ءَ رَد کنگ ءَ اِنت۔ آ چوش کہ سُرینوک(زَبَر، زیر ءُ پیش) ھروھد آبانی سرا  یا کہ چیرا نبشتہ کنَگ بنت۔ سُرینوک چہ آباں پیسر ھجبر کارمرز نہ بنت۔ اگاں پہ زور کارمرز اِش  بہ کن ئے گُڑا آ چہ سُرینوک ءَ بدل بنت ءُ وت آب جوڑ بنت۔ اِدا تو “آئیا” ءِ گال ءِ تہ ءَ “ء” چہ ”ی“ ءَ پیسر کارمرز کُتگ کہ ”ء” اے راستی ءَ زاھِر کنگ ءُ گوْشگ ءَ اِنت کہ آ وت یک آبے ءُ ایشی ءَ سرینوکانی جاہ ءَ کاربندگ سکّیں بلاھیں       ردی یے۔ بلَے تو “ء” برے پہ زانت سُرینوکانی جاہ ءَ کاربند ئے ءُ برے پہ نزانتکاری ایشی ءَ یکّ جِتائیں آبے منّ ئے۔ نوں اِدا اے ھبر پشکپ اِیت کہ تو وت سکّ باز اَڑتگ ئے۔
   “ءِ” ھم تو پَھِل نہ کُتگ ءُ ایشی توار ھم تو چو وتی ایدگہ اَڑِتگیں گالانی ءَ اَڑ ءِ آماچ کُتگ کہ برے ایشی ءَ “ی” ءُ برے “ے” ءِ جاہ ءَ کاربند ئے۔
   تو نبشتہ کُتگ۔۔۔۔۔
“بلوچی زبان ءِ راھبندا ایشی ءِ تھا “ءَ” دیگ رد انت۔”
   اِدا “زبان” ءِ گال ءَ چہ رند شُما “ءِ” کارمرز کُتگ کہ “ے” ءِ توار ءَ کشّگ ءَ اِنت۔ بلَے دیمترا تو “ءِ” پہ “ی” ءِ توار ءِ کشّگ ءِ واست ءَ نبشتہ کُتگ۔ تو نبشتہ کُتگ۔۔۔۔۔۔
“ یا ھما کہ فارسی اش باز ونتگ و آوانءِ گالوارا فارسی باز کئیت۔”
   اِدا تو “آوانی” گال ءِ گُڈّی توار ءِ کشّگ ءِ ھاترا پدا “ءِ” ءِ کُمک زُرتگ کہ ھچ وڑیں ماناےً نہ دار اِیت ءُ تئی نبشتہ رھبند ءَ اڑینَگ ءَ اِنت۔ اے “ءِ” چونیں باز توار کشّیں گالے کہ یک جاھے نہ اوشت اِیت ءُ چو گوک ءِ لِلّک ءَ برے اے پونزءَ اِنت ءُ برے آ پونزءَ؟
   اے تھنا ھسابی گالانی ردی اَنت کہ من پدّر کتگاں۔ اگاں تئی سجّھیں نبشتہ رھبند ءِ بابت ءَ من ھبر بہ کناں گُڑا سکّ باز وھد پکاربیت ءُ وانوکانی تب ھم دارگی اِنت کہ آ سکّیں دراجیں نبشتانکانی وانَگ ءَ وھد نہ کشّ اَنت۔
   پمیشکا من وتی ھبراں گوْنڈ گِراں ءُ گوْشاں کہ تو چہ عطا ءُ سید ءِ ایرجَنگ ءِ بدَل ءَ وتی نبشتہ رھبند ءِ نزوری ءُ ردیانی سرا کار بہ کن کہ ترا سکّ باز نپ بیت۔ چوش مہ بیت کہ نام کٹّگ ءِ ھُبّ ترا چہ دوئیں ھَراں پَیادگ بہ کنت۔ امیت اِنت کہ تو وتی زانت ءَ پہ بلوچی زبان ءِ پلگارگ ءَ کاربند ئے نہ کہ پہ بے بُنیں اَڑانی پاد کنگ ءُ وتی جند ءِ بمبِرّینگ۔ من وتی ھبراں گوں سید ءِ اے گالاں ھلاس کناں کہ۔۔۔
      ھَر کس کہ نَمنّوگِر اِنت اے گوْاچنی گالاں
      سرگارین ءُ دِلگارین ءُ رھگارین ءُ گُمسار

   بلوچی راستیں سیاھگ، سبز ءُ زامُران بات۔
   شُمئے کستر
   مزار بلوچ

[Zahida Raees Raji]

لبزانکی دیوان - " ءَ " بحثا واجہ عبدالواحد بندیگءِ لیکہ
Gapp o Tran

[Waleed Garboni]

واجہ مزار تئی سیاھگ لایق دلگوش إنت۔ زبان شہ شگاناں سر ریچ إنت، بلے لایق وانگ إنت۔ وانگا پد زبانزانت سرپد بی أنت کہ شمارا أنگت باز جُھلتر روگ پہ کار إنت۔ لھتے کساں وا ھیئل کتگ کہ خبراں گوں طنز بہ کن أنت۔ پمیشا من طنزاں ڈالچار کناں۔

منی خیالا ھر کسا عطاشادءِ شعرءِ ھمے بیتا 'ءَ' داتگ رد أنت۔ من ألمـّاں إیشی عطاشاد وت نہ داتگ۔ پرچاکہ آئی یک کوّاسے أت۔ ھمے وڑا حضرت ظھورشاہ ھاشمیءِ گفتارےءِ مثال تو وت داتگ کہ بلوچی زبانءِ سرا باز پولکاری پکار إنت۔ من ھمے گشاں أگر مرچی آ زندگ بوتین أت، گڈا بلوچیءِ سرجمیں جیڑہ گيشتگ إتنت۔

من وتی أولی لیکوا آدگہ خبرانءِ ھؤریا گوں 'ی' آسر بیوکیں گالاں 'ءَ' دیگءِ خبر کتگ أت۔ ألبت رندترا کہ من گيئشتر نبیس إت، منا سرپدی رست کہ 'ی'ءَ گوں سرجم بیوکیں گالاں رند ھم 'الف' دیگ شر تر إنت۔ پمیشا 'آئیءَ' من 'آئیا' نبشتہ کتگ۔

آدگہ جاگھاں کہ شما 'ءَ' ءَ کارمرز کنگءِ باروا وتی راھبندا ڈالچار کنگء منی خبر ظاھر کتگ أنت؛ شمارا چارگ لوٹیت کہ من پہ ھر وانوکا داتگ أنت، تانکہ 'عام فھم' بہ بنت۔ بزاں اودا سرجمیں راھبند سرگوَز کنگ بیتگ أنت۔

من شہ ھر کسا گيئشتر ظھورشاہ ھاشمیءِ منـّوکے بیتگاں و ھستاں۔ پمیشا شمئے إے خبر کہ من پہ نام کٹـّگا آئیءِ بزریں شان إیرجتگ؛ وتساچیں لیکہ إنت۔ من لیکوے درشان کتگ۔ لیکہ درشان کنگ کسےءَ إیرجنگ نہ إنت۔
منی خیالا ظھورشاہ ھاشمیءِ رندگیریا منا گيئشتر نام رستگ أت، ألبت إے کارا بلوچیءِ جیڑہ نہ ٹھ أنت۔ ھر کارے یا گپے من کنگایاں إیشانءِ مقصد وتا نامدار کنگ نہ إنت، پرچاکہ نامدار 'چنو' و 'باجو' ھم ھست أنت۔

تئی سیاھگءِ چیرا داتگیں بھر وانوکاں سرپد کنت کہ أنگت ظھورشاہ ھاشمیءِ راھبند ھم ترا سرکچ ورگی إنت۔ شہ وانوکاں دستبندی إنت کہ شرّی سرا بہ چار أنت۔ سئیں داشتانءِ نیاما داتگیں خبر واجہ مزارءِ نبیستگین أنت۔

. . .

بلوچی زبان ءِ راھبندا ایشی ءِ تھا “ءَ” دیگ رد انت۔”

   اِدا “زبان” ءِ گال ءَ چہ رند شُما “ءِ” کارمرز کُتگ کہ “ے” ءِ توار ءَ کشّگ ءَ اِنت۔ بلَے دیمترا تو “ءِ” پہ “ی” ءِ توار ءِ کشّگ ءِ واست ءَ نبشتہ کُتگ۔ تو نبشتہ کُتگ۔۔۔۔۔۔
“ یا ھما کہ فارسی اش باز ونتگ و آوانءِ گالوارا فارسی باز کئیت۔”
   اِدا تو “آوانی” گال ءِ گُڈّی توار ءِ کشّگ ءِ ھاترا پدا “ءِ” ءِ کُمک زُرتگ کہ ھچ وڑیں ماناےً نہ دار اِیت ءُ تئی نبشتہ رھبند ءَ اڑینَگ ءَ اِنت۔

...

تئے واجہ مزارءِ دلگوشا من لھتے مثالانءِ نیمگا ترّیناں تاکہ دیمترا بیتگیں بحث گيئشتر ثمر بہ دی أنت۔

دوئیں بھرانءِ نیاما فرقاں در گيئج إت۔

1- مچءِ کنٹگ- مچّی کنٹگ
إے مچّءِ کنٹگ کسان أنت۔ مچی کنٹگ شہ چگردی کنٹاں مزنتر أنت۔

2- بلوچءِ زبان- بلوچی زبان
بلوچءِ زبان بلوچی إنت۔ بلوچی زبانءِ أولی گالگنج سیدھاشمیءَ رد بند داتگ۔

3- پسءِ مید- پسی مید
إے پسءِ مید دراج أنت۔ پسی مید کونٹ گوَپگا کارمرز بی أنت۔

4- دازءِ پیش- دازی پیش
شیپدپءِ دازءِ پیش ریدگ أنت- دازی پیش شہ پرکی پیشاں نرمتر أنت۔

5- کورءِ ڈوک- کوری ڈوک
سرباز کورءِ ڈوک کسان أنت۔ کوری ڈوک شہ کوھی ڈوکاں صافتر أنت۔

دلگوش: إیرانشھری گالوارا 'ءِ'ءِ بدلا 'ے'ءِ توار در کئیت۔ إیشیءِ باروا من دیمترا وتی خیالاں درشان کناں۔

[Mazaar]

مڑاھداریں واجہ ولید گربُنی
دْروت ءُ دْرھبات ئے۔
تئی ناسرجمیں پسّو ءِ منّت واراں ءُ ھمے اُمیت ءَ داراں کہ منی ھبرانی دلجمیں پسّو ءِ دَیَگ ءَ پُشت ءَ نہ کِنزئے۔
    منی نبشتگانی وانگ ءَ رَند تھنا زبانزانت سرپد نہ بنت کہ منءَ جُھلتِر روَگی اِنت بلکیں لَس مھلُوک اے ھبرءَ ماراِیت کہ من ءَ سکّ باز جُھلتِر روَگی اِنت۔ منی جِند ھجبر اے ھبرءِ منّوگِر نہ اِنت کہ زانت ءَ آسَرے ھست۔
    واجہ ولید گربُنی، تو وتی گُمان ءَ دَرشانَگ ءَ ئے کہ ھرکس ءَ عطاشادءِ اے شئیر نبشتہ کُتگ آئی ءَ “ءَ” چہ وتی نیمگ ءَ داتَگ۔ دومی ھبرءِ تہ ءَ تو گُمان ءِ سانکل سِستگ اَنت ءُ پہ دِلجمی گْوشگءَ ئے کہ اے شئیر عطاشادءَ وت نہ داتَگ کہ آ بلاھیں کوّاسے بُوتَگ۔
    “گُمان” ءُ “دِلجمی” دو زِدّیں گال اَنت کہ ھروھد گوں یک دومی ءَ ڈِیکّ وَر اَنت۔ اِدءَ تئی “گُمان” ءُ دِلجمی” ھم ھمے پدّر کنَگ ءَ اَنت کہ شُما انگت وَت “دِلجم” نہ اِت۔
    پہ تئی “دِلجمی” ءِ ھاترا من ترا شَور ءُ سَلاھے دیاں کہ تو عطاشادءِ وانَگی “شپ سحار اَندیم” ءِ تاکدیم شَست(60)ءَ بہ چار ترا وَت باوَر بیت کہ عطا شادءَ “کسان” ءِدیم ءَ “ءَ” نبشتہ کُتگ۔
   اگاں انگت تو اے ھبرءِ دُمبُل ءَ دارئے کہ “ءَ” عطا ءَ وَت نہ داتَگ گُڑا ھمے وانَگی بہ زاں کہ “شپ سحار اندیم” ءَ شرّی ءَ بْوان، ترا چُشیں بازیں دستونک دَست کپ اَنت کہ آیانی تہ ءَ گوں “باز نامگال” ءَ “ءَ” دَیَگ بُوتَگ۔ پہ دَرور من چہ عطا شاد ءِ وانَگی “شپ سحار اندیم” ءَ لھتیں شئیری گال اِدءَ نبشتہ کناں۔
   ھمے وانَگی ءِ تاکدیم پنجاہ(50)ءَ عطاشاد نبشتہ کنت۔۔۔۔۔
         گِند کوشاں  کہ  پہ  آہ سَرد،  پہ اُفّار،  پہ زار
         رنگی ئیں دْرینّ ءَ پہ “رازانءَ” دل ءِ درشاناں

ھمے یکّیں لچّہ ءِ تہ ءَ دگہ جاھے عطا گْوش اِیت۔۔۔۔۔۔
         کہ چَمَنتیں تہ “شپانءَ” پہ کناں چَہمگ روچ
         کہ سُرنتیں تہ چَمَاں زیات پہ شہموکیں توار
تاکدیم پنجاہ ءُ سہ (53)ءَ عطا گْوش اِیت۔۔۔۔۔۔

دل اوں نہ منّیت کہ عہدکارے کُشیت بالاچءِ “وارثانءَ” من چوں بزاناں
پدا برنت میّت ءَ پہ بیرَک، پدا  گرنت غیرتءِ  تلام ءَ  دل ءَ  نہ منّ اِت
تاکدیم ھپتاد ءُ ھَشت (78)ءَ اے وڑ نبشتہ اِنت۔۔۔۔۔
         ھما کہ گیدیءِ “رازانءَ” کنت تاک پہ تاک
         ھما کہ  کُڈّک ءَ  سَرنَپت  انگراں  گْواریت
تاکدیم یک سد ءُ دو ءَ بہ چار کہ عطا چے گْوش اِیت۔۔۔۔۔۔
         آس دوزح نہ اِنت پمّن کہ حزینیتوں بْرانز
         ہما محرم کہ “کشارانءَ” پتاریت، آپ اِنت
تاکدیم چِلّ ءُ ھپت(47) ءُ یک سد ءُ سی ءُ چار(134)ءَ ترا ھم چُشیں نامگال دَزکپ اَنت کہ آیانی دیمءَ “ءَ” نبشتہ کنَگ بُوتگ۔
    اگاں انگت تو دِلجم نہ بُوتگ ئے گُڑا وانوک وَت اے ھبر ءَ بہ گِیشین اَنت کہ عطا رَد اِنت یا کہ تو؟
   تو گْوش ئے کہ ساری ءَ تئی لیکہ ھمیش بُوتگ کہ “ی” آسر بیوکیں گالاں “ءَ” دیگ بہ بیت ءُ پدءَ کہ تو گیشتِر نبیس اِت تہ تئی اے لیکہ ھم مَٹّ بُوت کہ “ی” آسر بیوکیں گال ھم گوں “ا” نبشتہ بہ بنت۔ چہ تئی ھبراں ھمے گَپّ زُورَگ بیت کہ تو نبشتہ رھبند ءِ “چکّاسی اَھدءَ” گوں گُلاھیش ئے۔ تنیگا تو یک گِچینی ءُ دِلجمیں جاھے ءَ سر نہ بُوتگ ئے پمیشکا تئی نبشتہ رھبند ھمُک دمان ءُ ساھت بدلیانی آماچ اِنت۔
    من “آئیا” ءِ گال ءِ “ا” ءِ سرا ایراد نہ گپتگ اَت بلکیں من سُرینوکانی ھبر کُتگ، بلَے تو سُرینوکانی ھبر ھنچُش چیر ترّینتگ کہ پُورا چُشیں ھبرے ھم نہ بُوتگ۔
    منی گْوشگ ایش اِنت کہ سُرینوک(زبَر، زیر، پیش) ھروھد آبانی بُرزءَ یا جَھل ءَ نبشتہ بنت، چہ آباں پیسر ھجبر سُرینوک نبشتہ نہ بنت۔ تو “آئیا” ءِ تہ ءَ چہ “ی” ءَ پیسر چے نبشتہ کُتگ؟ اگاں تو اے “ء” پہ سُرینوک کارمرز کُتگ گُڑا رَد اِنت چی ءَ کہ سُرینوک ھجبر چہ آباں پیسر نبشتہ نہ بنت۔ اگاں تو “ء” یک آبے ءِ جاہ ءَ کارمرز کُتگ گُڑا ھمے یکّیں آب اِنت کہ “ا” ءِ سرا سُرینوک اِنت ءُ دگہ جاھاں وت یک آبے۔ چہ اے ھبراں ھمے پدّر اِنت کہ شُما انگت وت نہ گِیشتگ اِت۔
   تو گْوش ئے کہ “چنّو” ءُ “باجو” ھم نامدار بُوتگ اَنت، بلَے من گوْشاں کہ شُما انگت “نامداری” ءِ مانا ءُ بِزانت ءَ سرپد نہ اِت۔
   تئی مُول ھمیش اِنت کہ ھرکسی “نام” گِرَگ بیت آ “نامدار” اِنت، بلَے من گْوشاں ھبر چوش نہ اِنت۔ نام ھمے یکّین اِنت بلَے اگاں پہ “شَرّی” گِرَگ بیت گُڑا “نامدار” اِنت، ءُ اگاں پہ “شِرّی” گِرَگ بیت گُڑا “بنّام” اِنت۔ نوں من وت نہ زاناں کہ تو پرچا “چنّو” ءُ باجو” ءَ نامدار لیک ئے؟
    تو وانوکاں گْوانک جنگ ءَ ئے کہ آ منی نبشتانک ءَ بْوان اَنت ءُ منی نِزوریاں بہ کشّ اَنت، بلَے من نہ زاناں کہ پرچا تو اے شَرّکاری ءَ وت نہ کن ئے ءُ منی نِزوریاں پدّر نہ کن ئے؟ باید اِنت کہ تو پہ چُشیں نیکیں کار ءِ کنگ ءَ وت چہ دْرستاں پیسر ببئے۔ من ءَ سکّ باز وشّی بیت اگاں کسے چُشیں نیکیں کارے بہ کنت ءُ منی نِزوریاں  من ءَ سرپد بہ کنت۔ منی نِزوریانی در کنَگ من ءَ ھجبر نِزور نہ کنت بلکیں من مُھکمتِر باں۔
   بلَے اِدءَ اے ھبر ءَ منی سَر ھچ بِر نہ بیت کہ تو مردمانءَ منی  نبشتانکءِ ھما ٹُکّر وانگ ءِ واست ءَ گْوانک جتگ کہ آئی تہ ءَ من چہ تئی پیسری نبشتانک ءَ ھبر زُرتگ ءُ نبشتہ کُتگ۔ چہ اے ھبر ءَ ادءَ اے گپ دَر کَیت کہ شُمارا وت وتی نبشتہ رھبند ءِ سرا شَکّ اِنت۔
    گُڈسرا تو وتی ھبر گوں لھتیں درور ھلاس کُتگ اَنت بلَے من اے درورانی تہ ءَ ھچ وڑیں سیادی ءُ نزّیکی یے گوں تئی بِندات کُتگیں بُنگپ ءَ نہ گِنداں۔ ھبرانی برے یک نیمگے تاب وَرَگ ھمے بتَل ءِ یاتاں من ءَ پِرّین اِیت کہ “گاراِت کُتگ ھاکاں ءُ پُراں دزموش کن ئے”۔ بلَے ھَیر من وتی ناسرجمیں زانت ءِ کَچّ ءَ تئی پسّہ ءَ دیاں۔
   مَچّ ءِ، بلوچءِ، پَسءِ، دازءِ ءُ کورءِ گال وتی دیم ءِ نامگالاں گچینی (خاص) جوڑ کن اَنت۔ وھدے کہ ما “ءِ” ءَ “ی” ءِ تہ ءَ بدل کنیں گُڑا ھمے گال کہ آئی گُڈی آب “ی” اِنت اے یک گلاگالے جوڑ بیت ءُ لَس (عام) بیت۔
    ھنچوش کہ تئی درور اِنت “مَچّ ءِ کُنٹگ کسان اَنت۔” اِدءَ تو یک گچینی مَچّے ءِ بابت ءَ ھبر کنگ ءَ ئے، بلَے وھدے کہ تو گْوش ئے “مچّی کُنٹگ چہ چِگردی کُنٹگ ءَ مزنتِر اَنت۔” گُڑا اِدءَ تو یک گِچینی مَچّے ءِ بابت ءَ ھبر کنگ ءَ نہ ئے بلکیں اِدءَ لَس(عام) مچّانی بابت ءَ ھبر کنگ ءَ ئے۔
    ھمے رِدءَ تئی داتگیں سجّھیں درور ھمے بِزانت ءَ زُورگ بنت۔ بہ زاں کہ نامگال ءِ دیم ءَ “ءِ” ءِ نبشتہ کنگ نامگال ءَ گچینی جوڑ کنت۔ اگاں “ءِ” ءِ جاہ ءَ “ی” نبشتہ بہ کنیں گُڑا ھمے نوکیں گال یک گلاگالے جوڑ بیت ءُ لَس بیت۔
نامگال: مچّ۔ آپ۔ مُرگ۔ بلوچ۔ داز۔ کور۔ زمستان۔ گرماگ
گلاگال: مچّی۔ آپی۔ مُرگی۔ بلوچی۔ دازی۔ کوری۔ زمستانی۔ گرماگی
   نوں اِدءَ اے ھبر پدّر بیت کہ وھدے نامگال ءِ دیم ءَ “ءِ” نبشتہ کنگ بیت ءُ پدءَ ایشی دیم ءَ دگہ نامگالے کیت گُڑا اوّلی نامگال دومی نامگال ءِ بابت ءَ گیشیں سرپدی دنت۔ اِدءَ اوّلی نامگال چہ وتی جاور ءَ نہ تَرّاِتگ ءُ گلاگالے جوڑ نہ بُوتگ پمیشکا ایشی مانا ھم گچینی اِنت۔ بلَے وھدے کہ ما ھمے نامگال ءِ دیم ءِ “ءِ” ءَ “ی” ءِ تہ ءَ بدل کنیں گُڑا ما ھمے گِندایں کہ “ی” ءِ گیش کنگ نامگال ءِ جاور ءَ چہ نامگال ءَ ترّین اِیت ءُ آئی ءَ گلاگالے جوڑ کنت ءُ ایشی مانا ءُ بِزانت ھم لَس بیت۔
    ھنچوش کہ چہ تئی داتگیں دروراں پدّر اِنت۔۔۔۔۔۔
“اے پس ءِ مِید دْراج اَنت۔”   
 اِدءَ تو گچینی پسے ءِ بابت ءَ ھبر کنگ ءَ ئے۔ بلَے وھدے تو گْوش ئے،  “پسی مِید کونٹ گْوپگ ءَ کارمرز بیت۔” گُڑا ادءَ تئی مُول تھنا یک گچینی پسے ءِ مُود نہ اَنت بلکیں تو لَس پَسانی بابت ءَ ھبر کنگءَ ئے کہ سجّھیں پَسانی مُود کونٹ، تون ءُ ھتّیر گوْپگ ءَ کارمرز بیت۔

    تئی نبشتہ رھبند ءِ سرا من ءَ انگت باز ھبر کنگی اِنت بلَے من ھمے ودارءَ نِشتگاں کہ تو منی پیسری ھبرانی دِلجمیں پسّو ءَ دئے گُڑا من ھبر ءَ دیم ءَ براں۔ من ءَ انگت پیسری ھبرانی ھچ وڑیں پسّہ نہ رَستگ ءُ تو ھبرانی دیم دگہ نیمگے تَرّاینت۔
تو گِلگ کُتگ کہ منی ھبر چہ تژن ءُ ٹاکور ءَ سرّیچ اَنت بلَے اے ھبر من پیسرءَ پدّر کُتگ اَت کہ راستی تھل اِنت ءُ اے تھلی ءِ ایر بَرَگ ءَ مزنیں جگرے لوٹ اِیت۔
   بلوچی زُبان ءُ بلوچی راستیں سیاھِگ سبز ءُ مَکُّران بات اَنت۔
                  شُمئے کستر
                  مزار بلوچ         

[Waleed Garboni]

واجہ مزار أگر شمئے سیاھگ إیوکا سرحالءِ سرا بیتین أت، گڈا سرکچ ورگ ئی آسودگ بیتگ أت و پسّہ دیگ ئی تچکتر۔ شما بلوچیءِ بازین جیڑہ آرتگ أنت۔ شہ إیشاں بازینانءِ سرا من وت پؤلکاری نہ کتگ۔ پمیشا من شمئے پیسری سیاھگءِ باروا گيئشتر گشت نہ کناں۔

نوکتریں سیاھگا شما خدامرزی عطاشادءِ شعرءِ لھتے دگہ بیت آرتگ أنت و ثابت کتگ کہ کتابءِ تھا ھمے وڑا نبیستگ۔ إے ردا منی بندری خیال رد ثابت بیگا إنت۔ چؤش کہ شما گشگا إت، إیش عطا شادءِ وتی نبیستگیں بیت کن أنت۔ منی خیالا ھما رخشانی گالوارا إے شعر نبشتہ إنت که من ساریا گشتگ۔ ألبت چؤش ھم بیت کنت کہ رخشانی کاتبےءَ وتی اُستادی شون داتگ۔

إیشیا یلہ بہ دییں و پدا ھما بحث نیمگا بہ رویں۔ بحث 'ءَ'ءِ رد کارمرز بیگءِ سرا أت۔ منی خیالا شما گوں من ھمخیال إت کہ
"'مچّانءَ' کنٹگ پر" رد إنت۔ إیشی باید 'مچّاں کنٹگ پر' بہ بیت۔
'پسانءَ دوش' باید 'پساں دوش' بہ بیت۔
حضرت ظھورشاہ ھاشمیءِ خبر شما وت داتگ أنت کہ آ گشیت بازیءِ نامگالاں رند 'ءَ' دیگ گالوارا سبک کنت۔ آئیا پمیشا چؤش گشتگ کہ بازیں بلوچی نبیسوک گئیز مہ کن أنت۔ ألبت نیں زمانگ بدل بیتگ۔ باید إنت کہ کس بد مہ بارت۔

نیں تئی نوکیں سیاھگءِ آدگہ بھرانءِ نیمگا رویں
 
أولی گپ
–منی سرجمیں گپ لیکہ أنت۔ إیشاں دلیل کمک کنگا أنت. ألبت سائنسءِ ھمراھی ثابت نہ بیتگ، پمیشا باندا کہ من گيئشتر وانت یا نبیس إت، شاید لیکہ بہ مٹّ أنت۔ إیشی پہ ھر إنسانا ضروری إنت۔ آکہ شہ وھدا ھچ ھیل نہ کن أنت و/یا وتی خبراں دوارچاری نہ کن أنت؛ ملا أنت و دینی مردم أنت کہ آوانءِ راھشونی شہ آسمانءَ آتکگ أنت۔

دومی گپ
-'نامدار' شما گوں 'وشنام'ءَ ھؤر ترّینتگ۔ وشنام و بدنام ھر دو نامدار بیت کن أنت۔

سئمی گپ
-من وانوک پمیشا گوانک جتگ أنت کہ شمئے سیاھگ تچکا سرکچ دیگا إنت کہ شما 'زبانءِ' و 'آوانءِ' (نامگال گوں کمکاں) رد ظاھر کتگ أنت۔ منی واھگ أت کہ وانوک إیشاں چار أنت و وتی نظراں گش أنت۔ نیں ضروری إنت کہ من وت دو دانک رد بند بہ دیاں۔
زبانءِ، میرءِ، ولیءِ، مچّءِ، پسءِ، آوانءِ۔۔۔ أگر إیشاں ما دگہ زباناں معنا بہ کنیں گڈا بی أنت؛
فارسی: برای/مال زبان، میر، ولی، درخت خرما، گوسفند، آنھا۔۔۔
اردو: زبان، میر، ولی، کجھور کا درخت، بکری، ان کا/کی کیلئے
English: For/of language, Mir, Wali, Palm Tree, goat, them/theirs.
 چؤش کہ شمئے خیال إنت ''بلوچی 'زبانے' راھبندا۔۔۔' بہ بیت۔ إیشی سید ھاشمیءِ راھبندا شہ گستا إنت۔ بلوچی نبیسوکانءِ نیاما ھچ کس چؤش نبشتہ نہ کنگا إنت۔ إے گالوار إیوکا مغربی بلوچستانءِ یک دمگےءَ ھست إنت۔ پمیشا من گشاں کہ بلوچی دمگی گالوارانءِ چمدار کنگ مہ بیت۔
دومی رد شمئے خیالا '''آوانی' گالوارا فارسی باز کئیت" بہ بیت۔ منی داتگیں مثال پیشدارگا إنت کہ 'آوانءِ' گوں راھبندا ھمرد إنت. ألبت 'آوانی' شہ راھبندا گستا إنت۔ رد وا نہ إنت پرچاکہ بازیں کساں کارمرز کتگ۔ حضرت ظھورشاہ ھم باز جاگھاں 'ءِ' جاگھا 'ی' گوں گالا پرلچینتگ۔ ألبت إیشی راھبندا مانگیشینیت۔ باید مئے گورا پہ زبانءِ سرکچ ورگ و سرکچ دیگا راھبندے بہ بیت۔
منی جست إیش إنت، أگر ما گشیں:
علیءِ رمگ شوانگا گون إنت۔
برطانیاءِ ملکہ وتی ماڑیا إنت
فیلءِ پوست لیڑوی بارے إنت۔
بلوچستانءِ موسم گرم إنت
گڈا 'زبانءِ' و 'آوانءِ' پرچا چؤش مہ بنت؟
أگر شمئے خیالا من رداں، گڈا منا و وانوکان سرکچ به دے۔

چارمی گپ
-'ئـ' بندرا ھما 'ألف' إنت۔ ألبت إیشی ماں اردو و فارسی زباناں سبکیں 'ی'ءِ جاگھا کارمرز بیگا إنت۔ چوش کہ' شیرو زئی، کیا زئی، بجار زئی۔
اردو گال؛ 'کوئی، کئی، مئی (ماہ)۔
بلوچی؛ 'آئی، تئی، مئی/مئے، شمئی/شمئے'۔
شمئے خبر راستے کہ 'ھمزہ' بے سرینوکاں باید نبشتہ مہ بیتین أت۔ ھمے وڑا ألف کہ گالانءِ بندرا کئیت ھم باید سرینوک جنگ بہ بیت، پرچاکہ بے سرینوکےءَ 'ألف' أگر گالءِ أولسرا إنت؛ بے معنا إنت۔ بلے پدا ھم آواں که فارسی و اردو وانتگ یا توریں عربی إش وانتگ إیشان سرپد بی أنت۔

تئی سیاھگءِ پشت کپتگیں بھر منی داتگیں مثالاں سرکچ دیگا إنت کہ ٹک إنت۔

[Mazaar]

چمروکیں واجہ ولید گربُنی
دْروت ءُ دْرھبات ئے۔
تو گْوش ئے کہ من بازیں اَڑ پاد کُتگ کہ چہ ایشانی تہ ءَ بازینے ءِ سرا شُما انگت پولکاری نہ کُتگ پمیشکا شُما منی پیسرترءِ سیاھگ ءِ دلجمیں پسّو ءَ دات نہ کن اِت۔
    واجہ گربُنی، منی پاد کُتگیں اَڑاں یکرندے پدءَ شَرّی ءِ سرا بہ چار ءُ من ءَ بہ گْوش کہ اے پاد کُتگیں اَڑانی تہ ءَ کُجام اَڑ چہ تئی نبشتہ رھبند ءَ ڈَنّ اِنت کہ شُمارا آئی بابت ءَ سرپدی مہ بیت۔ منی پاد کُتگیں دْرھیں اَڑ گوں تئی نبشتہ رھبند ءَ بندوک اَنت۔ اگاں شُما پولکاری نہ کتگ ءُ وتی نبشتہ رھبند جوڑ کُتگ گُڑا چُشیں رھبندءِ تہ ءَ ردی الّمیں ھبرے۔
    تو چہ وتی نبشتہ رھبند ءِ جوڑ کنگ ءَ پیسر شَرّی ءِ سرا بہ ماراِتیں کہ شُمارا اے بابت ءَ جُست بیت ۔ چی ءَ کہ کس پہ کورُکانی دومیگ ءِ رندپداں نہ گِر اِیت ءُ نہ رَوت داں کہ دلجم مہ بیت۔
    جُست کنگ منی بُنُکّی ھکّ اِنت ءُ جُستانی پسّو ھم ترا دیگی اَنت اگاں شُما ھمے لوٹ اِت کہ مردم شُمئے نبشتہ رھبند ءِ منّوگر بہ بنت۔
    بلَے شُما اے ھبر ءَ منّگ ءَ اِت کہ شُما ابید پولکاری ءَ وتی نبشتہ رھبند بندات کُتگ۔ من ترا اے گْوشاں کہ ابید پولکاری ءَ چُشیں بلاھیں کارے ءِ بندات کنگ دانائی یے نہ بیت۔
    عطاشاد ءِ شئیرءِ سرا شُمئے “گُمان” ءُ “دلجمی”ءِ بندیک انگت نہ سِستگ ءُ اے گُمان ءَ درشانگ ءَ ئےکہ اے رَکشانی ندکَشّے ءِ دزمانجَنی بوت کنت۔ بلَے اے ھبر ءِ کس نمنّوگر نہ بیت کہ لچّہ کار وھدے وانگی یے نبشتہ کنائین اِیت گُڑا وتی دلجمی ءِ واست ءَ آئی ءِ “پُروف رِیڈنگ” ءَ وت کنت۔
   بلَے تو گْوش ئے کہ عطا شاد ءِ شئیر ءِ تْران ءَ یلہ بہ کنیں ءُ “ءَ” ءِ بابت ءَ ھبر کنیں۔ عطا ءِ شئیر ءِ اے بند گوں تئی بندات کُتگیں بُنگپ ءَ بندوک اَنت پمیشکا تو پہ درور پیش کُتگ اَنت۔
    تو من ءَ پہ زور منّینگ ءِ جُھد ءَ کنگ ءَ ئے کہ من گوں تئی اے ھیال ءَ ھمتِپاکاں کہ “مَچّان ءَ کُنٹگ پِر” رَد اِنت۔
    من ھجبر گوں ھبر ءَ تپاک نہ کناں کہ “مَچّان ءَ کُنٹگ پِر” رَد اِنت۔ چی ءَ کہ بازیں جاھاں اگاں “بازنامگال”(پُلُورل ناؤن)ءِ دیم ءَ “ءَ” دَیَگ مہ بیت گُڑا ھبر ءِ مانا ءُ بِزانت پَھک ٹَگل اِیت۔ ایشی ءِ مستریں درور عطاءِ ھمے شئیر اِنت کہ شُما پہ درور داتگ۔ اگاں کسان ءِ دیم ءَ “ءَ” دَیَگ مہ بیت گُڑا “کنوک”(سبجِکٹ) ءُ “کُتگیں”(آبجِکٹ) وت ماں وت ءَ  مانگِیش اَنت ءُ شئیر ءِ مانا ءُ بِزانت چَپّی بیت۔ وھدے کہ بازیں جاھاں ھمے “ءَ” ءِ نہ جَنَگ زبان ءِ بُنرھبند(گرامر) ءَ گوں اَڑاِیت گُڑا ایشی رَد لیکگ رَدی یے بیت۔
    البت گوں اے ھبر ءَ من سد در سد تپاکاں کہ بازیں جاھاں گوں “بازنامگال” ءَ “ءَ” نبشتہ کنگ زبان ءَ بدڈول کنت، ءُ باید اِنت کہ چُشیں جاھاں نبشتہ کار چہ “ءَ” ءِ گیش کنگ ءَ وت ءَ بہ پَھریز اَنت۔
    شُما گْوش اِت کہ من “نامدار” گوں “وژنام” ءَ ھور کُتگ۔
راستے کہ نامدار ھما مردم گْوشگ بیت کہ نام ےً داراِیت ءُ چار مردم پجّا کاراِیت ےً، بلَے اے ھبر ھم چیر ترّینگی نہ اِنت کہ آئی ءَ اے نام پہ “شَرّی” کَٹّ اِتگ یا پہ “شِرّی”۔ اگاں “بنّام” نامدار بُوتیں گُڑا ما اے ھبر ھم اِشکُتگ اَت کہ “پِلانی نامدریں دُزّے” یا “پِلانی نامداریں کھبَگے”۔
    تو دیمتِر ءَ دلیل داتگ کہ اگاں ما “زبان ءِ، میرءِ، ولیءِ، مَچّءِ ءُ پَسءِ” گْوشت ءُ نبشتہ کُت کنیں گُڑا پرچا “آوان ءِ” نبشتہ کُت نہ کنیں؟
     تئی اے دلیل یکرندے پد ءَ ھمے جار ءَ پِرّینگءَ اِنت کہ بلوچی زبان ءِ بُنرھبند(گرامر) ءِ سرپد بَیَگ ءَ ترا انگت گیشتر وانگ ءُ زانَگی اِنت۔
    نوں شَرّی ءَ گوشدار کہ ما پرچا “آوانءِ، زھگانءِ، دْرچکانءِ” گْوشت ءُ نبشتہ کُت نہ کنیں۔
    “پَس، میر، زبان، ولی، مَچّ، ھُشتر، دْرچک، دار ءُ گپّ” اے دْرہ        “یک نامگال”(سِنگُولر ناؤن) اَنت۔ ایشانی “بازنامگال”(پُلُورل ناؤن) ایش اَنت۔
“ پساں،میراں، زباناں،ولیاں، مَچّاں، ھُشتراں، دْرچکاں،داراں ءُ گپّاں”۔
   وھدے ما یک چیزے گوں یک نامگالےءَ(سِنگُولر ناؤن) بندوک کنیں گُڑا ما ھمے “یک نامگال” ءِ دیم ءَ “ءِ” نبشتہ کنیں۔ ھنچوش کہ:
“پسءِ، میرءِ، زبانءِ، ولیءِ، مَچّءِ، ھُشترءِ، دْرچکءِ، دارءِ ءُ گپّءِ” بِزاں کہ “پسءِ دُمبگ، میرءِ ھنکین،زبانءِ ارزشت، ولیءِ شال، مَچّءِ کلمپوگ، ھُشترءِ مَھار، دْرچکءِ تاک، دارءِ نِھر ءُ گَپّ ءِ مانا”۔
   وھدے کہ ما ھمے چیزاں گوں “بازنامگال”(پُلورل ناؤن) ءَ بندوک کنیں گُڑا “ءِ” ءِ جاگہ ءَ “ا”، “ن” ءُ “ی” ءِ گال گِر اَنت۔ ھنچوش کہ:
“پسانی دُمبگ، میرانی ھنکین، زبانانی ارزشت، ولیانی شال(ولی اِدءَ یک مردمے ءِ نام نہ اِنت)، مَچّانی کلمپوگ، ھُشترانی مَھار، دْرچکانی تاک، دارانی نِھر ءُ گپّانی مانا”۔
    نوں شَرّی ءَ گوشدار کہ تو چوں رَدئے۔
    “آ” ھم یک ھنچوشیں گالے کہ پہ یکّے ءَ کاربندگ بیت ءُ پہ بازءَ ھم، بلَے ایشی یکّی ءُ بازی ءَ کُمکّارگال گِیشین اَنت۔ ھنچوش کہ “آمنی سنگت اِنت۔” اِدءَ “اِنت” ءِ گال مارا اے گْوشگ ءَ اِنت کہ “آ” یکّے ءِ جاہ ءَ کاربندگ بَیَگ ءَ اِنت۔ بلَے اگاں ما بہ گْوشیں کہ “آ منی سنگت اَنت۔” گُڑا اِدءَ “اَنت” ءِ گال گیشینگ ءَ اِنت کہ “آ” پہ باز مردم ءَ کارمرد بَیَگ ءَ اِنت۔
   ھمے ھِساب ءَ کہ من پیسر ءَ ترا گْوشت کہ وھدے ما یک چیزے گوں “یک نامگالے”(سنگولرناؤن)ءَ بندوک کنیں گُڑا “ءِ” نبشتہ بیت ءُ اگاں “بازنامگال”(پُلورل ناؤن)ءَ گوں بندوک ےً بہ کنیں گُڑا “ا” ، “ن” ءُ “ی” کارمرز بنت۔ ھنچوش کہ:
یک نامگال(سِنگولر ناؤن)= ھُشترءِ لِٹّک۔  آئی ءِ لوگ۔
بازنامگال(پُلورل ناؤن)= ھُشترانی لِٹّک۔ آیانی لوگ/ آوانی لوگ
    پمیشکا نوں تئی اے دلیل ھچ وڑیں بُنے نہ داراِیت کہ اگاں ما “مچّءِ، زبانءِ، پسءِ، ھُشترءِ، میرءِ” نبشتہ کُرت کنیں گُڑا پرچا “مچّانءِ، زبانانءِ، پسانءِ، ھُشترانءِ، میرانءِ(میر اِدءَ یک مردمے ءِ نام نہ اِنت) نبشتہ کُرت نہ کنیں؟ ایشی پسّو ایش اِنت کہ اِدءَ ھبر یکّ ءُ باز نامگالانی اِنت۔
    اگان بلوچی زبانءِ بُنرھبند(گرامر)ءِ بابت ءَ ترا کمّے ھم زانتکاری ھست گُڑا اے دروراں ترا سرپد کُتگ۔ اگہ نا، تو وت پہ زور نہ منّ ئے گُڑا من اے گْوشاں کہ “زورءَ سرءَ راہ اِنت” یا کہ “ یک جاھِلے ھپتاد کاھِیگرءِ زورءَ جنت”۔
    تو درور داتگ کہ:
علی ءِ رَمَگ
برطانیہ ءِ ملکہ
پَیلءِ پوست
بلوچستان ءِ موسم
   ما اگاں چوش گْوشت کنیں گُڑا پرچا “آوانءِ” گْوشت نہ کنیں؟
ایشی پسّو ھم ھمیش اِنت کہ اِدءَ جیڑہ یکّ ءُ بازنامگال ئیگ اِنت۔
نوں تو “پِیل” ءِ گال گوں “آوان” ءِ گال ءَ دیم پہ دیم بہ کن گُڑا تو وت گِندئے کہ “پِیل” یک نامگالے ءُ “آوان” باز اِنت۔
    واجہ ولید گربُنی، نبشتہ رھبند ابید چہ بُنرھبندءِ سرپدیءَ سکّ رَد بیت۔ ھنچوش کہ شُما اِت۔ اگاں کسے چہ بُنرھبندءِ پیچ ءُ تاباں ناسرپد ءُ نزانتکار بہ بیت گُڑا اے الّمیں ھبرے کہ آ کورچاتانی باھوٹ بیت۔
   اے بابت ءَ اگاں سرپدی اِت نہ رَس اِتگ گُڑا دَپ ءَ مہ دُزّ۔
                        تئی دْرھباتی ءِ لوٹوک
                        مزار       

[Waleed Garboni]

چیرا داتگیں سياھگ ات کہ دیر کت۔

[Waleed Garboni]

واجہ مزار بلوچ، شما شہ درھباتا پد نبشتہ کتگ "تو گْوش ئے کہ من بازیں اَڑ پاد کُتگ کہ چہ ایشانی تہ ءَ بازینے ءِ سرا شُما انگت پولکاری نہ کُتگ ۔۔۔"
إدا شما 'ءَ'ءِ کارمرزیا بہ چار إت۔ شما نبیستگ "'چہ إیشانی تہءَ' بازینےءِ سرا شما پولکاری نہ کتگ"۔ إے گالردا 'تہءَ' 'تھا' نبیسگ بہ بیت شرتر إنت۔

شہ برزا داتگیں رداں پد شما نبیستگ:
واجہ گربُنی، منی پاد کُتگیں اَڑاں یکرندے پدءَ شَرّی ءِ سرا بہ چار ءُ من ءَ بہ گْوش کہ اے پاد کُتگیں اَڑانی تہ ءَ کُجام اَڑ چہ تئی نبشتہ رھبند ءَ ڈَنّ اِنت کہ شُمارا آئی بابت ءَ سرپدی مہ بیت۔

برزا داتگیں گالرد أگر من نبیستین أت، گڈا چؤش بیتگ أت:
۔۔۔۔ یکرندے پدا شرّی سرا بہ چار و منا بہ گش کہ إے پاد کتگیں أڈانءِ تھا کجام أڑ چہ تئی رھبندا ڈن إنت کہ شُمارا آئی بابتا سرپدی مہ بیت۔
بزان شمئے نبیستگیں 'پدءَ، منءَ، تہءَ، رھبندءَ و بابتا'  من  'پدا، منا، تھا، رھبندا و بابتا' نبیستگ إتنت۔ شمئے گالردا 'ءَ' غیر ضروری کارمرز بیگا إنت۔ خاص 'بابتا' گال ھمے وڑا سرجم بیت إنت۔ إیشیا 'بابتءَ' نبیسگ چٹا رد إنت۔
 
دیمترا شما گش إت "منی پاد کُتگیں دْرھیں اَڑ گوں تئی نبشتہ رھبند ءَ بندوک اَنت۔ اگاں شُما پولکاری نہ کتگ ءُ وتی نبشتہ رھبند جوڑ کُتگ گُڑا چُشیں رھبندءِ تہ ءَ ردی الّمیں ھبرے"۔

واجہ مزار! من ھچ جاگھا نہ گشتگ کہ منا نبشتہءِ راھبندے ھست۔ من مدام سید ھاشمیءِ راھبندا نبیستگ و أنگت نبیسگایاں. ألبت منی خیال ھمیش إنت کہ 'ءِ' باروا سید ھاشمیءِ داتگیں سوجاں دوارچاری ضروری إنت۔ و أگر ھما پڑا کہ من وتی لیکہ درشان کتگ أنت؛ چارگ بہ بنت، گڈا منی خیالا بازیں کس ھمے مار أنت کہ بلوچیءَ نبیسگءِ یک کسانیں جیڑوے گيشیت۔
ھمے پڑا من پولکاری کتگ و سرپدی رستگ که نامییں بلوچ ندکار و شاعر واجہ أکبر بارکزئی شہ من پیسر ھمے نبیستگ کہ 'ءَ' وا چٹا کارمرز مہ بیت۔ 
ألبت من چارتگ کہ گوں 'ألف' سرجم بیوکیں گال چؤش کہ 'استا'، حساب (1،2،3) و خاصیں نام' چوش کہ 'محمد، علی، أمیر، گوھرام، کوئٹہ، کیچ، زاھدان، بلوچستان۔۔۔ أگر 'ألف' دیگ بہ بنت، گڈا وانوک إش سرپد نہ بی أنت۔ آدگراں سرپد بیگا ھچ مشکل نیست إنت۔
 
نامییں ندکار واجہ غلام فاروق بلوچءَ شری سرا سوج داتگ کہ کارگال کہ 'جارییں' (کنٹی نیوس) حالتا شون دی أنت، باید گوں 'ألف' سرجم بہ بنت۔
مثال:
سید سرکچ داتگ: 'روگءَ إنت، روگءَ أت، روگءَ إت أنت' نبیسگ بہ بنت۔
غلام فاروق گشیت: روگا أنت، روگا أت، روگا إتنت'، شرتر إنت۔
من إدا واجہ غلام فاروقءِ پلانگریاں زیراں۔
پمیشا من ھمے لیکاں کہ 'ءَ'ءِ کارمرزیءِ باروا منی پولکاری باز إنت و إیشیءِ باروا تئی ھر جستءِ پسّوا من دات کناں۔ سرجمیں لبزانکی جیڑواں منا سرپدی نیست۔

دیمترا شما داتگ "عطاشاد ءِ شئیرءِ سرا شُمئے “گُمان” ءُ “دلجمی”ءِ بندیک انگت نہ سِستگ ءُ اے گُمان ءَ درشانگ ءَ ئےکہ اے رَکشانی ندکَشّے ءِ دزمانجَنی بوت کنت۔ بلَے اے ھبر ءِ کس نمنّوگر نہ بیت کہ لچّہ کار وھدے وانگی یے نبشتہ کنائین اِیت گُڑا وتی دلجمی ءِ واست ءَ آئی ءِ “پُروف رِیڈنگ” ءَ وت کنت"۔

شمئے خبر راست إنت۔ ألبت بازیں شاعرانءِ شعر شہ آوانءِ بیرانیا پد شنگ بیتگ أنت کہ پہ شاعرءِ جندا شر کنگ إش ممکن نہ إنت۔
چونائیا 'جمع' گالاں پد 'ءَ' کارمرز کنگءِ باروا سیدءِ سوج ھم منی خبراں گوں ھمرد إنت۔ سیدءِ ھمے سوج شما وتی أولی ساھگا آرتگ أت۔ پمیشا من یکرندے پدا گشاں کہ تانگہ ھچ چشیں جمع گالےءِ ترانگا نہ کپتگاں کہ جمع بیگ سببا أگر 'ءَ' دیگ مہ بیت، گڈا معنائی رد بیت۔ ألمـّا شہ من ھزار ھمنچو گیشتر سیدءَ پولکاری کتگ۔ آئی ھم چوشیں دَروَرے نہ داتگ۔
پمیشا أگر 'مچاں کنٹگ پر' نبیسگ بہ بیت بلوچی زبانا و سیدءِ سوجاں گوں ھمرد إنت۔ إلبت أگر إیشی بہ بیت 'مچّانا کنٹگ پر' گڈا قول سید 'بے تام انت'۔
ألبت بہ گشاں کہ رخشانی گالوارا ھست إنت۔ منی خیالا فارسیءِ کارپد أنت کہ رخشانی گالوارا ودی أنت۔
ھمیشیا من ترا مثال دیاں:
ھمے بلوچیءِ 'ءَ'ءِ بزانت ماں فارسی 'را'، ماں اردو 'کو' إنت۔ بلے إنگریزیءَ ھنچؤش کہ بلوچیءَ باز جاگھاں کارمرز نہ بیت۔
گاڑیوں 'کو' دھولو۔
ماشینھا 'را' بشو۔
Wash the vehicles.
گاڑیاں بہ شود۔
إدا گاڑیان'ءَ' بہ شود نبیسگ غیر ضروری إنت یا ھیمیش بہ گش کہ رد إنت۔

تئے واجہ مزارءَ دیمترا گوں یکـّیءِ (واحد) گالاں 'ءِ'ءَ کارمرزی و گون بازیءِ (جمع) 'ءِ' بدلا 'ی' دیگ خبر شرّی سرا سرکچ داتگ۔ تئی مهربانی، من إے باروا ھمے گشگ لوٹاں کہ 'ءِ' دیگ ھم رد نہ إنت، بلّی توریں شمئے سوج روا إنت۔
أگر ما 'مَچّانی کلمپوگ، ھُشترانی مَھار، دْرچکانی تاک، دارانی نِھر ءُ گپّانی مانا'
گالبنداں بہ نبیسیں 'مچانءِ کلمپوگ، ھشترانءِ مھار، درچکانءِ تاک، دارانءِ نھر، گپانءِ معنا' رد نہ إنت و سرکچ دیگ إش آسودگتر بیگءِ ھوریا گوں 'واحد' گالانءِ 'ءِ'ءَ ھمرد إنت۔
پدا ھم من إے تکـّا گيئشتر پولکاری کناں أگر منا جاگھےءَ درورے دستا کپت کہ مردم مان بہ گيشیت، ألمّا شمارا شریدار کناں۔
ھداروکے ھمے 'ءَ'ءِ کارمرزیءِ گپا ما پہ جاھے سر بہ کنیں، گڈا دگہ نیمگےءَ چارگءِ موه گیئشتر رسیت۔

میزران بات           

[Mazaar]

بوھیریں ولید گربُنی
دْروت ءُ دْرھبات ئے۔
واد چوناھیگا ھَر گَھَگ ءُ گَژّگ ءِ اِلاج ءُ توجِیل اِنت۔ اگاں چیزے ءَ کہ گھَگ ءِ گُمان بہ بیت گُڑا آئی ءَ واد پِر کن اَنت، بلَے وھدے کہ واد ءِ کارجاہ بِزاں کہ “کانجل” اگاں بہ گَژّ اِیت گُڑا ایشی ءَ ھچ وڑیں اِلاج ءُ توجیل نیست۔ سید گْوش اِیت۔۔۔
         واد ھر گھَگ ءُ گَژّگ ءِ بے جیڑھیں توجیلّ
         کانجل اگاں گژّ اِیت چہ توجیلّ ءُ چہ ساھار
منی ڈولیں نابِزانت اگاں چہ راہ ءَ در بہ بنت گُڑا شُمے ڈولیں زانتکار ءُ سرپدیں مردم آیاں تچکیں راہ ءِ سَر ءُ سوج ءَ کن اَنت، بلَے اگاں زانتکار ءُ تئی ڈولیں سوھویں مردم گار بہ بنت گُڑا ایشی ءَ ھچ ڈولیں توجیل نیست۔ چو گَھ اِتگیں کانجل ءَ ایشی ءِ یکّیں توجیل “چگل” دیگ اِنت۔
   تو وتی مَنّءَ منی گالرد راست نبشتہ کنگ ءِ بے سوبیں جُھدے کتگ بلے راستی وَ چوناھیگا راست اِنت ءُ اگاں راست ءَ راست کنگ ءِ جُھد ءَ بکن ئے گُڑا آ وتی سر ءَ پہ ردی در کار اِیت۔
     تو من ءَ راست وَ کتگ بلے وت چوں رد کپتگ ئے انگت سرپد نہ ئے۔ اے گالرد ءِ تہ ءَ تو “اڑ” ءِ گال دو وڑ ءَ نبشتہ کتگ کہ تئی گاری ءِ پدّریں نیمون اِنت۔ اول سر ءَ تو “اڑ” نبشتہ کتگ ءُ پد ءَ دیمتر ءَ تو “اڈاں” نبشتہ کتگ کہ بلوچی نبشتہ رھبند ءِ سر ءَ تئی کمزانتی ءِ بے دروریں دروریے۔
    اے ھمے یکّیں گال اِنت کہ یکّیں گالرد ءِ تہ ءَ تو جاھے گوں “ڑ” ءِ آب ءَ نبشتہ کتگ ءُ دومی جاہ ءَ گوں “ڈ” ءِ آب ءَ نبشتہ اِت گُتگ۔
     ایشی گِندگ ءَ رند من ءَ “بیچارگیں گُراگ یات اتک کہ کبگی رواجءِ رندگیری ءَ سَر ئِے پہ سِٹُّک” در آؤرت۔
    تو دیمتر ءَ نبشتہ کتگ کہ ترا نبشتہ رھبندے نیست ءُ تو سید ھاشمی ءِ نبشتہ رھبندءَ نبشتہ کنگ ءَ ئے۔ منی دزبندی گوں تو ایش اِنت کہ وتی درزادگیں نبشتہ رھبند ءَ گوں سید ءِ ھانوادگیں نبشتہ رھبند ءَ ھمگْرنچ مہ کن کہ سید ءِ ارواہ ترا ھجبر پھِل نہ کنت کہ تو آئی تچکیں رھبند ءَ گوں وتی گاریں رھبند ءَ ڈَکّ دَئے۔
    واجہ گربنی، زبانزانتی چُکّی لیبے نہ اِنت کہ ھرکس ءُ ناکس ءِ وس ءَ بہ بیت۔ تو وت اے ھبر ءَ منّگ ءَ ئے کہ ترا زبان ءِ ایدگہ تک ءُ پھناتانی سر ءَ سرپدی نیست ءُ تو تھنا “ءَ” ءِ سر ءَ پولکاری کتگ۔ زبان ءِ ھر تک ءُ پھنات گوں دومی ءَ ھمگْرنچ ءُ بندوک اِنت۔ اگاں ترا یکّے ءِ بابت ءَ سرپدی ھست ءُ دومی ءِ بابت ءَ نیست گُڑا ھنچوش بِزاں کہ تو پھک نابلدئے۔ تئی نابلدی چہ تئی نبشتہ کُتگیں اے گالرد ءَ پدّر اِنت۔ تو نبشتہ کتگ۔۔۔۔۔
    “ھمے پڑا من پولکاری کتگ ءُ سرپدی رستگ۔”
    واجہ گربنی، “سرپدی” سَرگے نہ اِنت کہ “رَندگ“ بہ بیت۔ “رَسگ” رندگ ءِ گْوستگال اِنت ءُ “رسَگ” ءِ گْوستگال “رَس اِت” اِنت۔
   من پمیشکا ترا گْوشاں کہ زبانزانتی چُکّی لیبے نہ اِنت کہ ھرچی چہ دپ ءَ در کیت آئی نبشتہ کنگ راست بہ بیت۔ ایشی واست ءَ گاالانی رِیشگ ءُ ھُنڈالانی سرپدی الّمی اِنت۔
     دیمتر ءَ تو نبشتہ کتگ “ چونائیا جمع گالاں پد “ءَ” کارمرز کنگ ءِ باروا سید ءِ سوج ھم منی گالاں گوں ھمرد اِنت۔”
چہ تئی اے گالرد ءَ من اے مانا ءُ بِزانت ءَ کشّاں کہ تو وت ءَ چہ سید ءَ دیم ءَ تِر لیک ئے۔ سید چہ تو سکّ باز پیسر ترءِ مردمے بوتگ ءُ آئی ءَ وتی ھیال ھم چہ تو پیسر درشانتگ اَنت۔ وھدے کہ سید ءَ وتی ھیال ءُ لیکہ چہ تو پیسر درشانتگ ءُ تو وتی لیکہ چہ سید ءَ رَند درشانتگ گُڑا اے وڑ چوں بوت کنت کہ “سید ءِ ھیال گوں شُمئے ھیال ءَ ھمرد اِنت؟” البت تو اے گْوشت کن ئے کہ تئی ھیال گوں سید ءِ ھیال ءَ ھمرد اِنت چی ءَ کہ سید ءَ وتی ھیال چہ تو باز پیسر درشانتگ ءُ تو سید ءِ رندپداں شُتگ ئے۔
   چہ تئی اے ھبراں زاھِر اِنت کہ ترا “نامُکے” ءِ کٹّگ ءَ ھنچوش بے سما کُتگ وت ءَ را چہ سید ءَ پیسرترءِ مردمے لیک اِت ئے۔
   ھیالانی رِد ءُ ریزگ کنگ ھم چہ زبانزانتی ءِ سیمسراں در نہ اِنت۔
   دیمتر ءَشُما کہ “اُشتران ءِ مھار” “درچکان ءِ تاک” نبشتہ کتگ اے بابت ءَ من ترا اے گْوشاں کہ اے بلوچی ءِ منّتگیں رھبندے نہ اِنت بلکیں روبرکتی بلوچستان ءِ سربازی دمگ ءَ تھنا یکّ ٹکّے ءِ گالوار اِنت کہ تھنا ھمود ءَ کارمرز بیت۔ سید ءِ ءُ بلوچی ایدگہ ھچ نبشتگانی تہ ءَ ترا ایشی درور نہ رس اِیت۔ بلوچی ءِ منّتگیں رھبند ھُشترانی مھار ءُ درچکانی تاک اِنت۔
               شُمے کستر
               مزار بلوچ