بلوچى رهبند وانگيان چمانك

[AhmedHout]

واجہ ادبى هيكم من چوش وا زان ءَ كہ مى گورا باز ندكار ءُ ادبى ءُ شائرى زانتكار، بلے پہ نميران واجہ دشتيارى كہ مئی اديباں گيشتر بے سوادياں، اِلمى ءُ اكديمى رشته دار باز كمے
دگے گپ منى كرا هستيں كہ من چاراں تو هما اشارهاں ناماں يل داتگ، (من، اے، آهان، اِشان) گيش بكاں دان كہ ما بزانے اے چتور كارمرز بيت

______________

آتِن: آمدن :در گويش سرحد

مفرد

آتـَگــَتــُنْ = آمده بودم

آتــَگــَتـْيہ = آمده بودى

آتـَگـَہ = آمده بود = سوم شخص مفرد

 

جمع

آتــَگــَنِنْ = آمده بوديم

آتـَگتـَيْہْ = آمده بوديد

آتـَگتـَنـْتْ = آمده بودند : سوم شخص جمع

 
 

آتكِن = آمدن :​ مصدر، در گويش مَكـُّران

آتـَكگــَتـُنْ = آمده بودم

آتكــَگــَتـَيْہْ = آمده بودى

آتكـَگــَہ = آمده بود: سوم شخص مفرد

آتکـَگـَتِنْ = آمده بوديم

آتكـَگتـَيْہْ = آمده بوديد

آتكـَگتـَنـْتْ = آمده بودند : سوم شخص جمع

جـِسْتِن: دويدن : مصدر، در گويش سرحد

جـِسْتـَگـَتـُنْ = دويده بودم

جـِسْتـَگـَتـَيْہْ = دويده بودى

جـِسْتـَگـَہ = دويده بود : سوم شخص مفرد

جـِسْتـَگـَتِنْ = دويده بوديم

جـِستـَگتـَيْہْ = دويده بوديد

جـِسْتـَگتـَنْتْ = دويده بودند : سوم شخص جمع

توجه: در سوم شخص مفرد دو حرف پايانى ــہ، ت جايز است

چون هر دو فعل فوق الذكر لازمند

مُرْتـَگـَتـُنْ = مرده بودم

مُرْتـَگتـَيْہْ = مرده بودى

مُرْتـَگـَہ = مرده بود : سوم شخص مفرد

مُرتگـَتِنْ = مرده بوديم

مُرتگتـَيْہْ = مرده بوديد

مُرْتـَگتـَنـْتْ = مرده بودند : سوم شخص جمع

____________

تاكديم: ۴۸ دستور زبان فارسى به بلوچى

[Adabi Hakim ادبی ھکیم]

balochi zobaan e bonrahband

[AhmedHout]

اوں:گيشنگ پرچى كن انت؟ اگہ ما گوشيں من"نبشتگ" رد انت ؟ گوستگيں هال واست ءَ

________________

خوردن: وارتِن: فعل متعدى

اول شخص مفرد: وارْتـَگتـُن: خورده بودم

دوم شخص مفرد: وارْتـَگــَتے: خورده بودى

سوم شخص مفرد: وارْتـَگــَتى: خورده بود

اول شخص جمع: وارْتـگــَتِنْ: خورده بوديم

دوم شخص جمع: وارْتـَگتـَے: خورده بوديد

سوم شخص جمع: وارْتـَگتـَنـْت: خورده بودند

فعل متعدى در سوم شخص مفرد اين چنين نيز مى آيد

آ وارْتـَگـَ ءَ: سوم شخص مفرد: او خورده بود: گويش سرحد

آهِيا وارْتگــَ ءَ : سوم شخص مفرد: گويش مَكـُران

آوان وارْتـَگتـَنـْت: سوم شخص جمع: او خورده بودند: گويش سرحد

آيان وارْتـَگـَتـَنـْت: سوم شخص جمع: آنها خورده بودند: گويش مَكـُران

اِشان وارْتـَگتـَنـْت: سوم شخص جمع: ايشان خورده بودند: گويش مَكـُران

داتِن: دادن: فعل متعدى ماضى بعيد

اول شخص مفرد: داتـَگـَتـُن = داده بودم

دوم شخص مفرد: داتـَگـَتے= داده بودى

سوم شخص مفرد= داتـَگتى = داده بود

اول شخص جمع= داتگـَتِنْ= داده بوديم

دوم شخص جمع= داتـَگتے= داده بوديد

سوم شخص جمع= داتـَگتـَنـْت= داده بودند

توجه: فعل متعدى در سوم شخص مفرد اگر به همراه اسم و يا ضمير بيايد شكل ديگر نيز دارد به اين شكل

آ داتـَگـَ ءَ = اود داده بود= سوم شخص مفرد = گويش سرحد

آهِيا داتـَگــَ ءَ = او داده بود = سوم شخص مفرد = گويش مَكـُران

اهمدا داتـَگـَ ءَ = احمد داده بود = سوم شخص مفرد = گويش سرحد

آوان داتـَگـَتـَنـْت= آنان داده بودند = سوم شخص جمع = گويش سرحد

آيان  داتـَگـَتـَنـْت= آنها داده بودند = سوم شخص جمع = گويش مَكـُران

اِشان  داتـَگـَتـَنـْت= ايشان داده بودند= سوم شخص جمع= گويش مَكـُران

ياد آورى

از آنچه گذشت مسلم شد كه افعال متعدى در زبان بلوچى در سوم شخص مفرد دو شكل يا دو ساخت دارند پس نتيجه مى گيريم در

اين صيغه فعل متعدى شكل ثابتى ندارد

.

بُرت

.بُرتى

هر دو معناى ِ بُرد

شباهت: هردو: سوم شخص مفردند

تفاوت: در كتار ساخت اول مى توان اسم يا ضمير به كاربرد

.

مثال:

. آ بُرت

. آهِيا بُرت

. اهمدا بُرت

ولى در كنار ساخت دوم نمى توان اسم يا ضمير اضافه كرد

مثال

آ بُرتىX

آهيا بُرتى X

اهمدا بُرتى X

اين نوع در زبان بلوچى كاربردى ندارد

_______________

دستور زبان بلوچى به فارسي، تاكديم ۴۹ـ۵۱

[Waleed Garboni]

جوانیں سرحالے، البت ردی باز اَنت۔ منی براوزر ادا شر کارا نہ اِنت، ھر وھد شر بوت، وتی لیکواں درشان کناںَ

[Adabi Hakim ادبی ھکیم]

shomay jost

[AhmedHout]

درَه باتے ءُ وژنام

واجہ ادبى، تئي گپ راستيں، مَن گوشں كہ زگريں بلوچى ما كارمرز كنے، بلے ما وتى گالواراں يَل مہ دے، پرچى كہ اے مے زبان ءِ گنجے، ءُ ارزشت داری چيزے پہ هر زبان مئيارى گيشنگ واستا، و دومى چيز پہ هما مردم كہ اے گالواراں كارمرز كنے دانك بزاناں كہ كوجام زگريں بلوچى هما كہ ما بايد بيزيرے

________________________

چهارمين نوع ماضىـ ماضى التزامى

تعريف: كارى است كه در گذشته صورت گرفته است ولى كننده كار در شکّ و دو دلى قرار دارد ـ اگر چه براى ساخت ماضى التزامى فرمول خاصى تحميل نمى شود ولى از همه بهتر اين فرمولِ ساختِ ماضى التزامى جالب است:ـ

بَلـْكيں + ماضى نقلى

كلمه بلكيں در زبان فارسى هم معناى ((شايد)) است ـ

مثل: خورده باشم "شايد"        يا        خورده باشند "شايد" ـ

شـُتِن: رفتن (مصدر، فعل لازم) ـ

مفرد

اول : بَلــْكيں شُتـَگـُن = رفته باشم ـ

دوم: بَلـْكيں شُتـَگيْہ = رفته باشى ـ

سوم شخص مفرد: بَلـْكيں شـُتـَہ : رفته باشد ـ

جمع

بَلـْكيں شـُتـَگِن = رفته باشيم

بَلـْكيں شـُتـَگــَيْہ = رفته باشيد

سوم شخص جمع: بَلـْكيں شـُتـَگـَنـْت = رفته باشند

نِشْتِن = نشستن (مصدر، فعل لازم) ـ

بَلـْكيں نِشْتـَگـُن = نشسته باشم

بَلـْكيں نِشتـَگـَيْہ = نشسته باشى

سوم شخص مفرد:بَلـْكيں نِشْتـَہ = نشسته باشد

جمع

بَلـْكيں نِشْتـَگِن = نشسته باشيم

بَلـْكيں نِشْتـَگيْہ = نشسته باشيد

سوم شخص جمع:بَلـْكيں نِشْتـَگنـْت = نشسته باشند

توجه: در سوم شخصِ مفردِ مصادرِ لازم حرف آخر جايز است كه: (ـہ، ت) باشد. ـ

وارْتِن= خوردن مصدر، فعل متعدى

مفرد

بَلـْكيں وارتـَگـُن = خورده باشم

بَلـْكيں وارتـَگـيْہ = خورده باشى

سوم شخص جمع:بَلـْكيں وارتـَگـى = خورده باشد

جمع

بَلـْكيں وارتـَگـِن = خورده باشيم

بَلـْكيں وارتـَگـُن = خورده باشيم

بَلـْكيں وارتـَگـيْہ = خورده باشيد

سوم شخص جمع:بَلـْكيں وارتـَگـَنـْتَ = خورده باشند

كاربرد در جملة: ـ

هُرچى كـَنـَيہ بـِكـَن بَلـْكِيں تـَرا هُدا وَتْ بِگِريت ـ

هرچه مى كنى بكن شايد خودِ خداوند گرفتارت كندـ

___________________

دستور زبان فارسى به بلوچى، تاكديم ۵۱ـ۵۲