’’زندگی پاداں اڑان اِنت‘‘
(دو دانک نزر دوستؔ ءِ گدار ءِ سر ءَ)
مجیب ولیؔ
بلوچی یک پْراہ ءُُ شاھگانیں زُبانے۔ باز مردم اے گپّ ءِ منّگ ءَ جاڑیگ نہ اِنت ءُُ اے مردم ھما اَنت کہ ناں بلوچ ءَ شرّی سر ءَ زان اَنت ءُُ ناں کہ بلوچی ءَ، بلے من پہ پھر گْوش آں کہ منی زبان دنیا ءِ ھچ زباناں چہ پدتر نہ اِنت البت اے راستی وتی جاہ ءَ راست اِنت کہ بلوچی ھم بلوچ ءِ پیم ءَ سانکلاں گوں بندوک اِنت۔
بلوچی لبزانک چہ بازیں پڑاں ھورک اِنت۔ تنیگا انچوش ما گندگ ءَ ایں کہ بلوچی ءِ وانوک ءُُ نبیسّوکانی ھُب بس ’’لچّہ کاری‘‘ نیمگ ءَ اِنت۔ لچّہ کاری ءَ گْونڈیں وھدے ءِ تہ ءَ بے سر ءُُ سامانی ءَ، بے چاپکاری ءُُ شنگکاری ءَ وت ءَ آجوئیں زبانانی جھان ءَ سر کُتگ بلے آ دگہ پڑاں انگت اِنچو کار نہ بوتگ۔ بلے اگاں گْوستگیں زمانگ ءَ بہ چار ئے تاں ھمے گندگ بیت کہ بازیں پڑاں بورتاچی بوتگ بلے میزان میزان ءَ ھما روش ءِ جند ھلاس بوتگ۔
نزر دوستؔ ءِ گِدار ’’مات ھَور ءِ سر ءَ اَت‘‘ منی دیم ءَ اِنت۔ چوناھا اے کتاب من سے براں ونتگ۔ یکبرے ھما وھد ءَ کہ نزر دوستؔ ءَ گوں من رھوت کُتگ اَت کہ کتاب ءِ گالسنج ءَ ھیرت چاری بہ کن من لوٹ آں سید ھاشمیؔ ءِ رھبند ءَ بہ بیت دومی پروپ ریڈنگ ءِ وھد ءَ ءُُ سیمی انّوں کہ کتابی دْروشم ءَ آتکگ ءُُ منی دیم ءَ اِنت۔ چوناھا وَ باید ایش اِنت کہ من اے کتاب ءِ سر ءَ بندات ءَ بہ نبشتیں پرچا کہ من ونتگ اَت بلے من ودار کُت کہ شِنگ بہ بیت گڑا من چیزے نبیسّ آں۔ وھدے کہ شنگ بوت من درانڈیھ اِت آں کتاب من ءَ پہ وھد سر نہ بوت۔ ھمے میان ءَ من مشکتؔ ءَ ھم شُت آں بلے نزرؔ ءِ جند اود ءَ ساڑی نہ اَت۔ پد ءَ من نیدرلینڈزؔ ءَ آتک آں گُڑا پی ڈی ایپ من ءَ دست کپت کہ ھمیش اِنت انّی من ونتگ۔
’’من ءَ اگاں کسے جُست بہ کنت زندگی تھار تر اِنت یا شپ‘‘
من ھما ساھت ءَ پسّو کن آں کہ ’’ناں شپ تھارتر ااِنت ناں زندگی، ھمساھگ ءِ مُورک‘‘
تکنیکی ھوالہ ءَ من نہ زان آں نزر دوستؔ ءِ گدار ءِ لوٹ پیلو کُتگ اَت یا ناں پرچا کہ اے گپّ ءَ انچیں مردمے گیشّینت کنت کہ آئی ءِ پڑ بہ بیت ءُُ منی پڑ اے نہ اِنت بلے کسّھی دْروشم ءَ من گْوش آں کہ نزردوستؔ سوبین بوتگ۔ اے کتاب ءِ ھشت در اَنت، ھرچ در گوں پیشیگ ءَ بندوک اِنت، پرچا کہ کسّہ یکینّ اِنت۔ نبشتانکے بہ بیت، گدارے یا آزمانکے آئی ءِ وانگ من ءَ ھما وھد ءَ وش بیت کہ آئی ءَ شرّیں کسّھے مان بہ بیت۔
’’آئی ءَ اے سما ھست اَت کہ توکیؔ ءَ ھم پِت سک دوست اَت، اگاں جانشود ءِ تہ ءَ پت شھمات ءُُ چپانٹ ورگ ءَ اَت گڑا تَوکیؔ جانشود ءِ دپ ءَ چانگگ ءَ اَت، کُوکّار ءَ اَت، کلونزگ ءَ اَت‘‘
اے وڑیں ساھتاں مردم ءَ برے برے وتی زند ءِ ھما جاور دیم ءَ کا اَنت کہ وت دیستگ اَنت، کسّہ ھما اِنت کہ ھر وانوک ءَ وتی نیمگ ءَ بہ کشّ اِیت ھر کس بہ پھم اِیت کہ ایشی ءِ کارست من آں یا بامرد من آں۔ پرچا کہ کسّہ ھم ھمے مردمانیگ اَنت کہ زندگ اَنت یا مُرتگ اَنت۔ منی ایمّان ھمیش اِنت کہ مرگ ءَ پد ھم مردم ءِ جند کسّھے، داستانے، گدارے۔
’’آئی ءَ جیڑ اِت کہ من ھم بالوے آں، من ءَ ھم چراگ ءِ رُژن ءَ کُشتگ، منی بانزل سُتکگ اَنت من ھم بال کُت نہ کن آں‘‘
اے وڑیں گارلردانی وانگ ءَ ھما تھنائی گیر کَیت کہ پہ رُژن ءِ نیّت ءَ بیتگ۔ ھما رُژنائی ءَ ھما تھنائی سوتکگ یا رُژن ءِ جند سُتکگ ءُُ پُر بیتگ۔ نزر دوستؔ ءَ گدار ءِ تہ ءَ چھر ءُُ شُبین کارمرد کُتگ۔ اگاں تو وانوکے ئے یا وانگ ءَ گوں ھُب ھست گڑا نزر دوستؔ ءِ اے گدار سرجم ءَ ترا چھر ءُُ شبینے گندگ ءَ کَیت۔ بالو، رُژن، سُچگ، بانزلانی سُچگ باز مانادار ءُُ جلواہ ناک اَنت۔ ھمے گدار ءِ زیبائی اَنت۔
’’اگاں کسے ءَ ھیرت چاری بہ کُتیں چاریں نیمگ ءَ ڈُونڈ ءَ چہ ابید ھچ پَدّر نہ بوت، دْرست زندگ بیگ ءُُ چم پچ کنگ ءَ ساری مُرتگ اِت اَنت‘‘
کسّہ کار ءِ کسّہ آرگ ءِ ھم اجب چاڑے، چاگرد ءَ مُدام گوں پلگاریں نگاھاں چار اِیت، ناں ریا رو ناں کہ دگہ واھشتے بس راستی ءَ پدّر کنت۔ نزر دوستؔ ءِ گدار ءِ تہ ءَ ھم ھمے وڑ اِنت، چاگرد ءِ دْروگیں ساڑا ءَ نہ کنت بلکیں ھمایاں مردگ گْوش اِیت کہ بس چمّ اِش پچ اَنت زرد اِش مُرتگ اَنت۔ مرچی مئے چاگرد ءَ چشیں چیز باز گندگ کَیت کہ ما آیاں زندگی ءِ نام دے ایں بلے آ زندگی نہ اِنت ،مرگ اِنت، ھما مرگ کہ ملکموت ءَ چہ پیش آتکگ یا ساہ ءِ سدگ ءَ چہ پیش آتکگ۔ زندگی بس تھنا چمّانی پچ بیگ ءِ نام نہ اِنت ءُُ ناں اگل بس سر ءِ مزنی اِنت۔ زندگی کُجام اِنت بلکیں من وت ھم نہ زان آں بلے اے چیز ءَ زان آں کہ زندگی چمّانی پچ بیگ نہ اِنت۔ زندگی ھلوتے، زندگی دردانی امبارے، زندگی مات ءِ کُٹّ اِنت، زندگی پت ءِ سارتیں ساھگ اِنت ءُُ زندگی پاداں اڑان اِنت ۔۔۔ ءُ زندگی ۔۔۔۔۔۔۔
’’پد ءَ آئی ءِ دل ءَ دْرست مردم اِت اَنت، انسان ءِ ھچ نام ءُُ توار، پد ءُُ رند ءَ گْواہ نہ کُت‘‘
نزر دوستؔ ءِ یک شرّی یے ھمیش اِنت کہ آ وانوک ءَ ھرچ وڑیں لزّت ءَ چہ چکار کنت، تُری آ چیدگی لزّت بہ بیت یا چھر ءُُ شبین ءِ یا کسّہ ءِ، نزردوستؔ ءَ بلکیں وتی چاگرد ءَ مردم باز دیستگ بلے آئی ءَ دنیگا انسان نہ دیستگ۔ مردم ءُُ انسان ءِ تہ ءَ مزنیں تپاوتے ھست، بندات ءَ مردم اِنت رند ءَ انسان بیت بلے مئے چاگرد ءَ دْرست مردم اَنت انسان نہ گْواہ اِیت، ایشی ءِ بازیں درورے من دات کن آں بلے من نہ لوٹ آن کہ چمشانک سیاسی یے بہ بیت پرچا کہ مئے چاگرد ءَ سیاست ءُُ لبزانک دو ھپوگ اَنت۔ ھالانکہ راستی ایش اِنت کہ سیاست ءُُ لبزانک یکّیں مات ءِ دو چُکّ اَنت جتا نہ اَنت بلے اے چیزاں ھما چاگرد ءِ مردم زان اَنت کہ اود ءَ انسان ھست بلے مئے چاگرد تھنا مردم ءَ چکار اِنت انسان ءِ نام ءُُ توار، پد ءُُ رند گْواہ نہ کنت۔ نزور دوستؔ ءِ اے کتاب یک انچیں انسانے ءِ کسّہ اِنت کہ آئی ءَ وتی زند ءَ بازیں سکّی ءُُ سوری دیستگ، بازیں پند بُرّ اِتگ، چاگرد ءِ ھر تک ءُُ پھنات دیستگ۔ بلے نزردوستؔ ءِ گدار ءِ کارست انسانے ، مردمے نہ اِنت۔ پرچا کہ مردم اِنچو چیز مار اِت نہ کنت، تھنا یک انسانے مار اِیت۔ اے کارست تھنا اِنت بلے آئی ءِ تہ ءَ بازیں یاتے زندگ اِنت، ھمے یات نزردوستؔ ءِ کارست ءَ زندگ کن اَنت ابدمان کن اَنت۔ آئی ءَ وتی پت ءِ بے ازّتی ھم دیستگ، وتی مات ءِ لاچاری ھم دیستگ، وتی چاگرد ءِ شمساتون ھم دیستگ، وتی چاگرد ءِ مُلّا ھم دیستگ، وتی چاگرد ءِ یا وتی میتگ ءِ مردم ھم دیستگ اَنت ، اگاں نہ دیستگ گُڑا بس یک چیزے آ انسان اِنت۔ نزر دوستؔ ءِ گدار ءِ ھشتیں درانی تہ ءَ ترا یکجاھے ھم سما نہ بیت کہ نزر دوستؔ وتی سرھال ءَ چہ ٹگل اِتگ، بیت کنت آئی ءِ کارست باز جاھاں وت اڑ اِتگ بلے کسّہ کار ءَ آ گیشّینتگ۔ نزردوستؔ ءَ کمال اِنت کہ وتی کارست مرگ ءِ وھد ءَ ھم انچو جیڑگ پرماتگ، اگاں ناں مرچی باندا بس ھمے گْوشگ بیت کہ مرگ ءِ وھد ءَ شھادت ءَ بیار بلے نزر دوستؔ ءَ اے رھبند ءِ جند پْروشتگ آ نارگ أِ نہ پرماتگ جیڑگ پرماتگ أِ ، یاتانی بُکچہ ءِ بوجگ ؤِ پرماتگ، لوگ ءِ دیم ءَ ٹنگ اِتگیں اکسانی پجّارأِ پرماتگ، اگاں ناں اے وڑیں ساھتاں کُج ءَ مردم چُشیں جیڑگانی تہ ءَ وت ءَ دَور دنت، بلے نزر دوستؔ ءَ اے زوراکی کُتگ گوں وتی کارست ءَ، آئی ءَ کارست ابدمان کُتگ۔
ایشی ءِ وانگ ءَ ھمے سما بیت کہ تو چاگرد ءَ یک انسانے ءِ چمّاں وانگ ءَ ئے ھما چاگرد کہ اود ءَ تھنا مردم اَنت انسان نیست۔
نزر دوستؔ وتی کارست ءَ زور نہ کُش اِیت بلکیں ھما جاہ ءَ کہ کسّہ نوک بندات بیت ھما جاہ ءَ کُش اِیت (کُشگ ءِ مراد اد ءَ مرگ نہ اِنت) کہ اود ءَ آ یک دگہ زندے بندات کنت۔ وانوک جیڑ اِیت کہ کسّہ انگت دیم ءَ بہ رَوت بلے کسّہ کار وانوک ءِ جند ءَ یک کسّھے کنت ءُُ وانوک پد ءَ وت ءَ درگیجگ ءَ بندات کنت ھما کسّہ ءِ تہ ءَ۔ گُڈ سر ءَ گُڈّی ارواہ ءَ بہ چار کہ نزر دوست چوں آئی ءَ درشان اِیت۔
’’ھمے دمان ءَ آئی ءِ پادانی دل سرد بوان اَت، ھاک ءِ سارت ءُُ نمبیں بُو آئی ءِ بالاد ءَ دست جنان داں آئی ءِ ارواہ ءَ سر بوت، آئی ءَ مار اِت، ءُُ پد ءَ انچوش سما کنگ ءَ اَت کہ آئی ءِ پاد مات ءِ بْرھنگ ءُُ سکٹ بوتگیں میّت ءِ دلبند ءِ سر ءَ ایر اِت اَنت‘‘
’’مات ءِ بْرھنگ ءُُ سکٹ بوتگیں میّت ‘‘اے گپّاں اگاں تو پھم ئے گُڑا بزاں تو وانوکے ئے اگاں ناں گڑا بزاں تو ھم ھما مردمانی لڑ ءَ ئے کہ آیاں داد مھمدؔ کبر کُتگ اَت۔
نزر دوستؔ ءِ کتاب نبشتہ رھبند ءِ ھوالہ ءَ من شر ھیرت چاری کُتگ اَت، ءُُ من نہ زان آں مرچی من اے کتاب ونت نبشتہ رھبند ءِ ھوالہ ءَ چیزے نزوری گندگ آتک، البت من ھمے گْوش آں کہ نہ زان آں آ کجام نیمون بیتگ اَنت کہ ایشانی اسل دْروشم ٹگل اِتگ۔ھالانکہ من تْرک پہ تْرک اے راست نبشتگ اَنت۔ باید وَ ایش اِنت کہ ھما رنگ ءَ بوتین اَنت گُڑا وانگ شرتر ءُُ وشتر بوتگ اَت پرچا کہ چوشیں جاہ ءَ گالانی اسلیں دْروشمانی مٹ بیگ گپّ ءِ مانا ءَ ھم مٹ کنت۔ ءُُ گالاں دگہ دْروشمے دنت۔
نبشتہ رھبند ءِ گْونڈیں نزوریاں پد ھم من گْوش آں باید ایش اِنت کہ وانوک نزردوستؔ ءِ اے کتاب ءَ بہ وان اَنت ءُُ گدار نبیسّی ءِ نیمگ ءَ ھم یک گامے بہ جُنز اَنت پرچا کہ مارا لبزانک ءِ سرجمیں کُنڈ پُر کنگی اَنت۔ گاڑی یک ٹیر ءَ ھچبر منزل ءَ سر نہ بیت بلکیں ھما وھد ءَ سر بیت کہ آئی ءِ چاریں ٹیر سلامت بہ بنت۔
بلوچی سبز بات
بلوچستان آجو بات
تــــــــاکبند گیوارءَ مجیب ولی ءِ چاپ بوتگیں چمشــــــانک
