بلوچی ءِ گالوار (1)۔
( مولابخش رئیسی)
بلوچی زبان ، یک کوهن شاهیگانیں زبانے ، اےهنچنائیں گپے نه انت . اے گپ ءّ بازیں زانتے گوشگ ءّ انت . اے گپ ءِ اے داب ءّ پدٌری بیت کنت که ما بیائیں به چاریں بلوچی زبان ءِ ودی بیگ ءِ جاه کجا انت ءُ گوں کجام زباناں سیادی کنت ؟ .
بلوچی زبان ءِ الٌمیں گوستانک ( تاریخ ) زانگ نه بیت ، بلے اے گوشگ رد نه بیت که ایران ءِ کوهنیں زباناں چے یکٌے ، پرچه که بلوچی زبان ایران ءِ هستیں زباناں ، چوشکه ” کردی ، تالشی ، گیلکی ، لُری ءّ گوں سکٌ نزیک انت .
اگاں ایران ءِ کوهنیں زباناں چے یکٌے ” کوهنیں پارسی ” ( پارسی باستان ) ءّ به زانیں ، گُڑا اے پٌدریں گپے که هستیں بلوچی ءِ گال سدے هپتاد گوں کوهنیں پارسی ءّ سیادی کن انت . کوهنیں پارسی ءِ جند وّ پشت نه کپتگ ، بلے دگه دروشمے گوشت کنیں ” کوهنیں پارسی ءّ وتی زندمان هستیں بلوچی ءِ دروشم ءّ داشتگ۔
کوهنیں پارسی بلوچی رومن
پارسا پارس Parsa
براتی بارت ےْ Braati
نوا نوا_ نوک Nava
پُسا پُسٌگ Pussa
بستا بندگ _ بستن Basta
اسا برا سوار Asabara
آزاتا آزات Azata
اپاچ پچ _ پاچ Apach
تُهما تُهم Tauhma
دگه پهناتے اے گوشگ رد نه بیت که بلوچی ءّ گوں ” کوهنیں هندی ” ءّ نزیکٌیں سیادی ے هست . په درور ”
بلوچی هندی رومن
----------------------------------------------------------------------
پت ، پِسٌ پتا peta
مات ، ماس ماتا mata
لّجٌ لجٌا lajja
تم کنگ تمنا Tamna
سُد سُد Sud
بُد بُد Bud
سنگت سنگت Sangat
مّرگ مرت Mert
سینگهار سنگهار Singhar
بیر بیر (دژمن) Beir
برسات برسات Barsaat
ساز ، سرُ ساز (زیمل ) Saaz
دریا دریا (کؤر ) Daryaa
سانجارو سانج Saanj
سُهب سُبهو Subhou
انت انت Ant
________________
چوشیں دگه بازیں درور هست انت که ماں اے هُردیں نبشتانک ءِ ته ءّ جاه دیگ نه بنت ، البت هندی ، هند ءُ اروپائی زبانانی ٹّکٌاں چے یکے . هندءِ کوهن تریں زبان سنسکریت هم گوں بلوچی زبان ءّ همگرنچ انت ، بلے اے بژنی گپے که سنسکریت ءّ هند ءِ الباریں مردم نه زان انت ءُ تهنا هندو مُلاٌیانی زبا ن انت ءُ چندے کتابانی دروشم ءّ پشت کپتگ .بلے اے ٹّکٌ ءِ زبانانی ریشگ (آهونڈ) گوں یکٌ ءّ دگر ءّ همریچ (هم عصر ) ءُ همگرنچ ان
1_ ما پرچه گوشیں بلوچی شاهیگان انت ؟ ________
یک زبانے وهدے شاهیگان گوشگ بیت که آئی ءِ گپ جنوک باز به بنت ءُ آ زبان ءِ تک ءُ پهنات سکٌ مزن به بنت ، آ زبان ءِ وت بازیں گالوار به بنت . . بلوچی یکے چه همے زبانان انت ، که آئی ءِ گپ جنوکانی تک ءُ پهنات شاهیگان انت . دومی گپ ایش انت ، بلوچی زبان ءّ وت بازیں گالوار هست . بلوچانی سرزمین ءِ شاهیگانی سّوّب بیتگ که بلوچی چو آیانی سر زمین ءّ شاهیگان به بیت .
بلوچی ءِ هنچیں گالوار هست انت ، اے دگه بلوچ آ گالواراں بِه سرپد نه بنت . اے چوش نه انت آ گالوار چه بلوچی زبان ءّ گِستاهیں زبان انت ، چوشکه کبله زمین ءِ گالوارانت ، مّریانی گالوارانت ، بشکردیانی گالوار انت ، سیریک ءُ جاشکیانی گالوارانت .
ابید چه بلوچی ءِ جندءِ گالواراں ، بلوچانی ته ءّ هنچیں گالوار هست انت ، تِچک ءّ وّ بلوچی ءِ گالوار گوشگ نه بنت ، بلے بلوچ راج ءِ زبان زانگ بنت ، درور”” جدگالی ، براهوئی ، سرائیکی زبان انت . اے زبان وّ بلوچی ءِ گالوار نه انت ، انچوش من گوشت ” بلوچانی زبان انت . اے زبان چه بلوچی ءِ هستیں زبان ءّ چے گِستاهیں زبان انت ءُ بلوچی زبان ءِ گپ جنوک ، اے زباناں بِه سرپد نه بنت .
سرائیکی زبان ، هواردگے چه سندهی ، بلوچی ، پنجاپی زباناں که سند ءُ پنجاپ ءِ کوهنیں بلوچ همے زبان ءّ گپ جن انت ، چوشکه ” زرداری ، لگاری ، رند ، لاشاری ، چانڈیو ، جتٌوئی ، کوسگ گوشگ کرزانت . البت سند ءِ رند ءِ لڈ بار کتگ ایں بلوچ ، بلوچی ءّ تران کن انت . درور” کراچی ءِ بلوچ ، ملٌیر ءِ بلوچ ، سند ءِ بلوچانے که چه رودرآتکی ءُ رو بر کتی بلوچستان ءّ شُتگ ءُ اودءّ جهمنند بیتگ انت . ا نچوش که هندوستان ءِ گجرات ، ممبئی ، پونا ءِ جهمنندیں بلوچ انت ، بلوچی زبان ءّ تران کن انت ، گڑا گوشگ رد نه بیت گجرات هند ءِ ، ممبئی ، پونا ، پنجاپ ، سند ، اوگانستان ، عمان ، تاجیکستان ترکمنستان ، یمن ، اپریکه ، هرمزگان ، هُراسان ءِ جمنندیں بلوچ انت . اے دلگوش کرزیں گپے که ترکمنستان ءُ هُراسان ءُ گرگان ، زاهدان ، زابل ءِ بلوچ رکشانی گالوار ءّ گپ ءُ تران کن انت ءُ اے بلوچی زبان ءِ تک ءُ پهنات ءِ شاهیگانی پیش دارایت .
انچوش که بلوچانی زندمان ءِ هّند ءُ جاه شاهیگان انت ، همے داب ءّ اے شاهیگانی زبان ءِ ته ءّ هم گندگ بیت ءُ همے سّوّب ءّ بازیں گالوارے جوڑ بیتگ . اے درائیں گالوار ءُ زبان بلوچ راج ءِ بے مٹیں مڈٌی انت . تهنا مکرا ن ءِ ته ءّ هنچیں گالوار هست انت که چه آ دگه گالواراں پهکا گستا انت ، چوشکه ” کبلهی ، بشکردی ، مهتر آبادی ، پنوچی انت .
پنوچ ءِ گالوار یکے چه مکران زمین ءِ گالوارانت که وت گستاهیں تبے دارایت . وهدے که نیلٌگ ءِ کوه ءِ ترانگ ءّ کپیں گُڑا مارا ” دادشاه ” ءِ دابیں بامردے ( قهرمان ) گیر کیت . نیلٌگ یک وش آپ ءُ هوائیں هّندے که ایشی ءّ ” پنوچ ” ءِ تنک گوش انت ، پنوچ ءّ گواتے کشٌ ایت ، آئی ءّ پنوچی گالوارءّ ” زن پراموش ” گوش انت ; بزاں وهدے که اے گوات کشٌ ایت ، مردم وتی جناں شموش انت ءُ واب کپ انت .
پنوچ ءِ گالوار یکے چه بلوچستان ءِ وشٌیں گالواران انت ، پنوچ چه گوریچانی ( شمال ) نیمگ ءّ گو ں مسکوتان ءُ اسپکه ءّ ، روبرکت ءِ ( شرق ) نیمگ ءّ گوں ” کوتیچ ” ءّ ، زرباری پهنات ءّ ( جنوب ) گوں ” میر کمبر ءِ هلک ” بنت ” ءّ گوں همگرنچ ءُ همبند انت . البت اے دلگوش کرزیں گپے که پنوچ ءِ گالوار تهنا پنوچ ءِ گالوار نه انت ، اے گالوار ءّ اسپکه ، لاشار ، مسکوتان ، بنت ، نسپران ، هیچٌان مهلوک هم تران کن انت ءُ دگه بازیں جاهاں اے گالوار کامرز بیت ، گوں کمیں دیگری ءّ ( فرق ) تران کنگ بیت ، بلے منی کڈٌن گیشتر گوں پنوچ ءِ جند ءِ کالوار ءّ انت .
۲ _ پنوچءِ گالوارءِ چیزے دلگوش کرزیں گپ ______________
تنگهیں وانوک ایشی ء ّ بزان انت که منی گیشتریں کوشست ماں اے نبشتانک ءّ همے بیتگ ، پنوچ ءِ گالوارءّ گوں مکران ءِ زرباری گالواراں چوشکه چهبار ءِ گالوار انت ، باهو کلات ، کسرکند ، سرباز ،گوادر ءِ گالواراں گوں دیم په دیم به کناں ، البت بلوچانی مستریں هلک کراچی ءِ گالوار هم گوں همے گالواراں نزیکی کنت .
پنوچ ءِ گالوار ءِ ته ءّ چیزے آب که که ماں آ دگه گالواراں کارمرز بنت ، ماں پنوچی گالوار ءّ کارمرز نه بنت . ” درور
آ == اے آب ءِ جاه ءّ ” ی” کارمرز بیت __ یاپ
آس == یاچش ، ائید = یهید ، آریگ == یارونک
هامال == یامال ، آستوگ == یاستونک
ڈ == اے آب ءِ جاه ءّ ” د ” کارمرز بیت _ دگار
ڈڈ ءُ جوڑ == دد ءُ جور ، هڈ == هد
ج == اے آ ب ءِ جاه ءّ ” ز ” کارمرز بیت __ زن
جنین == زنین ، جّنّگ == زّنّگ ، جنمار == زنمار
انچوش لهتے جاهاں ” س ” جاه ءّ ” ش ” کامرز بیت
چوشکه نشتگ == نسته ، دلگوش کرزیں گپے ایش انت که دراهیں جاهاں ” ش” جاه ءّ ” س ” کامرز نه نه بیت .
البت اے سکٌیں پدردیں گپے ، انگت بلوچی ءِ دلگاهی ( مرکزی ) گالوار گیشینگ نه بیتگ ، پمشکه کمٌے گران انت مردم به گوش ایت اے گالوار بلوچی ءِ دلگاهی( oficial ) گالوار انت , من پمشکه پنوچی گالوار گوں مکران ءِ زرباری چیزے گالواراں گوں دیم په دیم کتگ ، بلوچی ءِ گیشتریں ندگار همے گالوارءِ ته ءّ نبشتگ کن انت .
زرباری بلوچی پنوچی رومن
________________
آپ یاپ yaap
آس یاچش yaachesh
آروگ یارونک Yaarounk
گریوگ گریبگ Greybag
انچوشکا گره کنگ Grah Kanag
پر کنگ هُر کنگ Hur Kanag
پیشانیگ پینچُک Pinchuk
زنوک لیمبُک Limbuk
شلوار ءِپانچک دپاتک Dapaatk
موردانگ لنکتک Lankutk
جامگ شِنگ sheng